Oʻzbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti magistiratura kechki ta'lim fakultet

2.2. IQTISODIY AXBOROT PLATFORMALARIDA FOYDALANILADIGAN MODELLAR VA ULARNI TAHLIL QILISH

Model sifatida, ishlab chiqarish funktsiyasidan foydalangan holda, Barroning iqtisodiy o'sish modeli ishlab chiqarish funktsiyasi omillarini izlash bilan bog'liq dastlabki hisob-kitoblarni talab qiladi. Shuning uchun algoritmning birinchi bosqichi ushbu koeffitsientlarning ta'rifi yoki foydalanuvchi ularni klaviatura yoki elektron hujjat yordamida kiritishi uchun vositalarni tayyorlashdan iborat. Ikkinchi bosqichda dastur iqtisodiy holatni keyingi tahlil qilish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni olishi kerak. Ushbu ma'lumotlarning birinchi qismi iqtisodiyotning har bir aniq turiga beriladi, ikkinchisi esa joriy ma'lumotlardan hisoblanishi kerak.

Ma'lumotlar foydalanuvchi tomonidan dasturga kiritiladi va dasturda ko'rsatilishi qiyin bo'lmaydi, aks holda dastur kodini o'zgartirish kerak bo'ladi, bu istalmagan. Keyingi qadam ma'lumotlarni qayta ishlashdir. Dastur etishmayotgan parametrlarni keyingi hisob-kitoblarda ishlatish uchun hisoblashi kerak. Ushbu bosqichda eng past darajadagi kichik vazifalar hal qilinadi. To'rtinchi va beshinchi bosqichlar to'g'ridan-to'g'ri modelni qurishga bag'ishlangan. To'rtinchi bosqichda dastur iqtisodiyotning optimal magistralini quradi. Beshinchi bosqichda iqtisodiyotni optimal variantga olib keladigan eng maqbul vaqt va shartlar aniqlanadi.
Dasturiy ta'minot iqtisodiyoti - bu dasturiy ta'minotni baholash va uni ishlab chiqarish bilan bog'liq xarajatlarni baholashning doimiy muammosi bilan shug'ullanadigan etuk tadqiqot sohasi. Ushbu muammolar xizmat ko'rsatish tizimlarida bunday tizimlarning o'ziga xos xususiyatlari tufayli yanada kuchayishi mumkin, ularning ba'zilarini biz ushbu ishda ta'kidladik. O'z ishlarida Boem va Sullivan (1999, 2000) ;Boehm (1981)ushbu muammolarni belgilab bering va shuningdek, dasturiy ta'minotni loyihalash, ishlab chiqish va evolyutsiyani yaxshilash uchun dasturiy ta'minot-iqtisodiy tamoyillarni qanday qo'llash mumkinligini ko'rsating. Ular dasturiy ta'minot injiniringini asosan cheklangan resurslar bilan va odatda sezilarli noaniqliklar sharoitida vaqt o'tishi bilan qaror qabul qilish faoliyati sifatida belgilaydilar. Noaniqliklartizim ishlamay qolishiga olib kelishi mumkin bo'lgan dasturiy ta'minotni ishlab chiqishda hal qiluvchi muammo tug'diradi. Noaniqliklar noto'g'ri baholash natijasida paydo bo'lishi mumkin. Misol uchun, an'anaviy rivojlanish jarayonlari uchun ishlab chiqilgan xarajatlarni baholash modellari endi zamonaviy arxitektura uslublari va rivojlanish jarayonlariga, masalan, xizmat ko'rsatishga yo'naltirilgan dasturiy ta'minot tizimlariga taalluqli emas. Bundan tashqari, iqtisodiy va biznes-axborot dasturiy ta'minotining etishmasligi yoki nomutanosibligi tufayli loyihalar xavf ostida bo'lishi mumkin. Boem va Sallivan ham qo'shilgan qiymatni kiritish zarurligini tan olishadihar qanday dizayn yoki evolyutsiya qaroridan. Biroq, ular ta'kidlaganidek, odatda texnik muammolar va qiymat yaratish o'rtasida aniq aloqalar mavjud emas. Tizimni rivojlantirish orqali qo'shilgan qiymat nafaqat texnik muvaffaqiyatga, balki bozor sharoitlariga ham bog'liqligini tushunish juda muhimdir. Ta'kidlanishicha, xarajat alohida baholanmasligi kerak.

2.1-rasm.Dasturiy ta’minot iqtisodiyot modelining tuzulishi.

Ushbu ishda qo'llaniladigan qidiruv jarayoni 2-rasmda ko'rsatilgan va 6 ta faoliyatdan iborat.

Birinchidan, biz qidiruv satrimizga kiritiladigan atamalarni aniqladik. Biz barcha SWEBOK bilim sohalarini [7] shartlar sifatida tanladik, tegishli fanlar bo'yicha uchta bilim sohasi bundan mustasno (Hisoblash asoslari, Matematik asoslar va muhandislik asoslari). Qidiruv qatorining keng qamrovliligini oshirish uchun biz “Dasturiy taʼminot muhandisligi” atamasini ham kiritdik. Nihoyat, SE taksonomiyalari haqida hisobot beradigan tadqiqotlar uchun qidiruv qatorini qisqartirish uchun biz "taksonomiya" atamasini kiritdik.

Ba'zi bilim sohalari SE hamjamiyati tomonidan boshqa atamalar (sinonimlar) orqali atalganligi sababli, biz ularning sinonimlarini ham kiritdik. Xususan, quyidagi sinonimlar qidiruv qatoriga kiritilgan:

Talablar - muhandislik talablari.
Qurilish - dasturiy ta'minotni ishlab chiqish.
Dizayn - dasturiy ta'minot arxitekturasi.
Menejment - dasturiy ta'minot loyihasini boshqarish, dasturiy ta'minotni boshqarish.
Jarayon– dasturiy ta’minot jarayoni, dasturiy ta’minotning hayot aylanishi .
Modellar va usullar - dasturiy ta'minot modeli, dasturiy ta'minot usullari.
Iqtisodiyot - dasturiy ta'minot iqtisodiyoti .
Tanlangan SWEBOK bilim sohalari va “Dasturiy taʼminot muhandisligi” atamasi OR operatori yordamida bogʻlangan. "Taksonomiya" atamasi AND operatoridan foydalangan holda boshqa atamalar bilan bog'langan. Yakuniy qidiruv qatori quyida ko'rsatilgan.
Qidiruv qatorimizni "ontologiya" va "tasniflash sxemasi" atamalarini o'z ichiga olgan holda kengaytirish 4 bilan ishlashning imkoni bo'lmagan juda ko'p qidiruv natijalariga olib kelgan bo'lar edi . Muqobil atamalardan foydalanish, shuningdek, mualliflarni birlamchi tadqiqot mualliflari taksonomiyalarga aniq murojaat qilmagan taqdirda, aslida taksonomiyani taqdim etish niyatida yoki yo'qligini izohlashga majbur qiladi. Yaroqlilik uchun bu tahdidni yumshatish uchun biz qamrovni taksonomiyalar bilan chekladik.

Qidiruv qatori ishlab chiqilgandan so'ng, biz tegishli tadqiqotlarni qidirish uchun asosiy manbalarni tanladik. Scopus 5 , Compendex/Inspec 6 va Web of Science 7 tanlandi, chunki ular IEEE, Springer, ACM va Elsevier kabi muhim SE ma'lumotlar bazalarini qamrab oladi. Bundan tashqari, tanlangan asosiy manbalar kengaytirilgan so'rovlarni bajarishga qodir.

2.2-rasm.Iqtisodiy model.
Yuqori aniqlikda ishlaydigan dasturiy iqtisodiy model
Texno-iqtisodiy modelni yaratish uchun siz avval jarayon modelini ishlab chiqishingiz va asbob-uskuna o'lchamlari parametrlarini hisoblashingiz, so'ngra kapital va operatsion xarajatlarni hisoblashingiz va nihoyat foydalanuvchi interfeysini yaratishingiz kerak. Jarayon modeli texno-iqtisodiy modelning asosi bo'lgan oqim jadvalini hosil qiladi. Oqim jadvalidagi ma'lumotlar kapital va operatsion xarajatlarni baholash uchun zarur bo'lgan parametrlarni olish uchun uskunalar o'lchamlarini hisoblashda qo'llaniladi. Foydalanuvchi interfeysi muhim kirish va natijalarni bitta varaqda birlashtiradi, bu modelning ishlashi va sezgirlik tahlilini osonlashtiradi. 1-rasmda ushbu komponentlarning o'zaro bog'liqligi ko'rsatilgan.

Dasturiy ta'minot platformasi. TEM uchun ikkita eng keng tarqalgan platformalar elektron jadval dasturiy ta'minoti va jarayonni simulyatsiya qilish dasturidir. Har birining o'ziga xos afzalliklari bo'lsa-da, ushbu maqola elektron jadval dasturidan foydalanishga qaratilgan. Elektron jadval modellari moslashuvchan va maxsus dasturiy ta'minotni talab qilmaydi, shuning uchun ular dastlabki bosqichdagi kompaniyalar va texnologiyalar uchun idealdir. Jarayonni simulyatsiya qilish odatda kamroq mavjud bo'lib, jarayon parametrlari va konfiguratsiyasida ko'proq aniqlikni talab qiladi, shuning uchun u odatda keyingi bosqichdagi loyihalar va murakkabroq tizimlar uchun ko'proq mos keladi.

Model xatti-harakati. Texno-iqtisodiy modelda moliyaviy ko'rsatkichlar korrelyatsiya tarmog'i orqali jarayon va iqtisodiy parametrlar bilan bog'lanadi. Ushbu ulanishlarni avtomatlashtirish modelni qulayroq va samaraliroq qiladi. Uskunaning tannarx egri chizig'idan qiymatlarni qo'lda kiritishingiz kerak bo'lgan modeldan sezgirlik tahlili ma'lumotlarini yig'ish qanchalik zerikarli bo'lishini ko'rib chiqing. Ko'pgina hollarda, usullar va taxminlarni diqqat bilan tanlab, siz ushbu turdagi qo'lda aralashuvga bo'lgan ehtiyojni minimallashtirishingiz yoki yo'q qilishingiz mumkin.

Aniqlik . Kapital xarajatlar smetalari ko'pincha aniqligiga qarab beshta tasnifga bo'linadi (1) :

kattalik tartibini baholash (aniqlik > ±30%)

o'rganish bahosi (aniqlik ±30%)
dastlabki taxmin (aniqlik ±20%)
aniq taxmin (aniqlik ±10%)
batafsil baholash (aniqlik ±5%).
TEM uchun kapital xarajatlar smetalari jarayon parametrlarining o'zgarishiga javob beradigan darajada batafsil bo'lishi kerak. Biroq, agar sizning baholash usulingiz juda batafsil bo'lsa, uni avtomatlashtirishda qiyinchiliklarga duch kelasiz. Kattalik tartibini baholash odatda etarlicha batafsil emas, chunki ular individual jihozlarning xususiyatlarini hisobga olmaydi. Dastlabki, aniq va batafsil hisob-kitoblar odatda juda batafsil. O'rganish baholari TEM uchun eng mos keladi, chunki ular alohida jihozlarning xususiyatlarini hisobga oladi, shu bilan birga avtomatlashtirilgan hisoblash imkonini beradi.

O'rganish smetasini ishlab chiqish uchun birinchi navbatda asosiy uskunalar xarajatlarini hisoblang va keyin umumiy kapital qiymatini baholash uchun ko'paytiruvchi omillarni qo'llang. O'rganish baholari, shuningdek, asosiy uskunalar baholari yoki faktorlangan baholar deb ataladi.

Modulli tuzilish . Ushbu maqola TEMga modulli yondashuvni taqdim etadi. Kompyuter dasturlashda bo'lgani kabi, har bir bo'lim yoki modul foydalanuvchi yoki boshqa bo'limlardan kiritilgan ma'lumotlarni qabul qiladi va uni boshqa joylarda foydalanish uchun natijalarga aylantiradi. Alohida modullarni tushunish va xatolarni tekshirish osonroq va ular qurilganidan keyin ularni kelajakdagi modellarda qayta ishlatish mumkin. Ushbu maqoladagi skrinshotlar buni elektron jadvalda qanday amalga oshirishga misollar keltiradi.

XULOSA
Ularning negizida yaratilayotgan gibrid tizimlar foydalanish nuqtalariga ish jarayonidan uzilmagan holda, bir paytning o‘zida bir necha rejimda ishlash imkonini beradi. Shu bilan birga, yangi texnik ishlanmalar tarmoq ma’murlari oldida turgan tarmoqlarni boshqarish va ulardan foydalanish bilan bog’liq ko’plab muammolarni ham hal etish. Bulut hisoblash kuchini foydalanib, mobil platformalar tizimi resurslari himoya ta'sir kamaytirish “jamoa aql” innovatsion texnologiyalar asoslangan.Antivirus serverlari dunyodagi millionlab foydalanuvchilarning Panda antivirus mahsulotlaridan olingan ma’lumotlardan har kuni paydo bo'lgan zararli dasturlarning yangi turlarini avtomatik ravishda aniqlash va tasniflash uchun foydalanadilar.
Afzalliklari: -iste’molchilar kompuyuterlardan ishlash kuchi harakteristikalariga qaramaydi. Mobil platformalar yuqori kuchda ishlashi uchun, katta xotira va ko’p xajimli disklarga ega bo’lgan bo’lishlari shart emas. Chunki barcha ma’lumotlar va hamma dasturlar bulut serverlarida saqlanadi. Katta hajmga ega bo’lgan shaxsiy statsionar kompyuterlar, noutbuklar, netbuklar, orqali iste’molchilar bulutga kirishlari mumkin; - iste’molchilar uchun kompuyuterlarni ishlash sifati oshdi. Iste’molchilar kompyuter dasturlar, fayllarni masofadan turib ishga tushirishda kam yukli qilishlari uchun kam ilovalardan foydalanishlari kerak. Misol uchun, Antivirus - antivirus dasturi, vebservis sifatida foydalana olish mumkin. Antivirus kuchli server ma’lumotlaridagi viruslarni masofadan turib skanerlash imkoni beradi.
Xulosa qilib aytganda, boshqaruvni avtomatlashtirilgan axborot texnologiya va tizimlari biznes strategiyalarni ishlab chiqish, boshqaruvdagi o'zgarishlar, xodim bilan maqsadli yo'naltirilgan ishlarda bog'lovchi bo'g'in hisoblanib, korxona strategiyalarini muvaffaqiyatli amalga oshirishda ahamiyatli o'ringa ega bo'ladi. Jahon amaliyotida to'plangan tajriba va usullarga asoslangan holda biznesni boshqarishni ko'plab quvvatlashga yo'naltirilgan integrallashgan axborot tizimlarini rivojlantirish konsepsiyasini yaratish istiqbolli boshqaruvni avtomatlashtirilgan axborot texnologiya va tizimlarini yaratishning bosh mezoni hisoblanadi.
Yurtimizda qabul qilinayotgan va hayotga tatbiq etilayotgan har bir qonunlarni xalqimiz ongiga singdirib borishda, tinglovchilarga ta'lim berishda masofadan o'qitish, videokonferensiyalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Tan olish kerakki, hozirgi vaqtda yoshlarning kitob o'qishga bo'lgan qiziqishi tobora susaymoqda. Yoshlarni hozirda kompyuter va u bilan bog'liq bo'lgan masalalar ko'proq o'ziga jalb etmoqda. Shu borada o'qitish, ta'lim berish ayni qo'l keladigan yo'nalishdir. Bunda o'qituvchi kutubxonalardan o'ziga kerakli bo'lgan ma'lumotni izlab qimmatli vaqtini ketgazmaydi. Kompyuter orqali u o'ziga kerakli ma'lumotni osongina topib o'rganishi mumkin. Bu borada ta'kidlab o'tish lozimki, Internetda ishlash masalasi yetarli bo'lishi darkor