O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim va innovatsiyalar vazirligi bitiruv malakaviy ishi mavzu: Boshlang’ich sinf tabiiy fanda osmon jismlariga oid mavzularni o’rgatish metodikasi. Reja

Osmon koordinatalari
Yer sirtida ma’lum bir shharning o’rni aniq geografik kordinatalar λ – uzunlik va –kenglikbilan xarakterlangani kabi osmondagi yoritkichlarning o’rni ham qabul qilingan ma’lum kordinata sistemasining koordinatalari bilan belgilanadi.
Ekvatorial koordinatalar sistemasi deyiluvchi sistemada yoritkichlarning o’rni ikkita – to’g’ri chizish (alfa) va og’ish (delta) deb ataluvchi koordinatalar bilan belgilanadi.
Bunda hisob boshi qilib, shartli ravishda , ekliptika bilan osmon ekvatorining kesishgan – bahorgi teng kunlik nuqtasi – olinadi.
Ixtiyoriy M yoritkichning to’g’ri chiqishini topish uchun undan yarim og’ish aylanasi o’tkazilib, uning osmon ekvatori bilan kesishgan nuqtasi K topiladi. K nuqtaning bahorlik tengkunlik nuqtasidan yoy uzoqligi M yoritkichning to’g’ri chiqishini xarakterlaydi. Bu yoy ,sfera markazi ( O ) dagi kuzatuvchi uchun markaziy burchak bilan o’lchanadi.
M yoritkichning ikkinchi koordinatasi -- og’ish esa K nuqtadan og’ish aylanasi bo’ylab yoritgichgacha bo’lgan yoy (KM) bilan o’lchanadi. Markazdagi kuzatuvchi uchun bu yoy unga tiralgan markaziy burchak bilan o;lchanadi.
Yoritkichning to’g’ri chiqishi , odatda osmonning sutkalik aylanishiga qarama – qarshi yo’nalishda o’lchanib, soat, minut, sekundlarda ifodalanadi.O’lchanish chegarasi 0 soatdan 24 soatgacha bo’ladi. Yoritkichlarning og’ishi esa, yoy graduslari,minutlari va sekundlarida o’lchanib , 0 gradusdan ±90 gradusgacha (minus ishorasi janubiy yarim shardagi yoritkichlar uchun) o’lchanadi.
Yulduz xaritalarini tuzishda aynan shu koordinatalar asos qilib olinadi.Ekvatorial koordinatalar sistemasida yoritkichlarning koordinatalaridan yana bir – soat burchagi (t) deyilib , osmon meridianning janubiy qismi bilan osmon ekvatorining kesishgan nuqtasi ( Q ) dan to yoritkichdan o’tgan og;ish aylanasining ekvator bian kesishgan nuqtasi ( K ) gacha bo’lgan yoy ( QK ) yoki markaziy burchak QOK bilan o’lchanadi. Yoritkichning soat burchagi t ham soat, minut va sekundlarda o’lchanadi. O’lchanish chegarasi 0 soatdan ±12 soatgacha , yoki ba’zan 0 soatdan 24 soatgacha bo’ladi.Vaqt bo’yicha soatlar, minutlar va sekundlarda i fodalangan ma’lum burchakni ( yoxud yoyni ) yoy graduslari, minutlari va sekundlariga ( yoki aksincha )