O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim va innovatsiyalar vazirligi “guliston davlat universiteti” “ijtimoiy-iqtisodiyot” fakulteti
“Avesto” yozuvlarining tuzilishi va uslubi
Download 0.89 Mb.
|
Kurs ishi tarix
|
1.2 “Avesto” yozuvlarining tuzilishi va uslubi
"Avesto" yozuvlarining tuzilishi qiyosiy ravishda, bir necha yozuvchilar tomonidan yozilgan shakllarda boʻlib, ular Gathalar, Yashtlar va Vendidad kabi qismlarga boʻlinadi. Gathalar shoiriy qismlarga kiradi va Zaratushtra yozuvlaridan biri hisoblanadi. Gathalar, Zoroastrizm dinining eng qadimiy qismlaridan biri hisoblanadi va Zaratushtra oʻzining aytilishiga koʻra, oʻz hayotida yozgan boʻlsa ham, qadimgi yozuvchilar tomonidan tiklanganligi koʻrsatiladi. Yashtlar, Zaratushtra va boshqa ilohiyatlar tomonidan qoʻllangan oʻqitishlardan iborat. Bu qismlarda 23 ilohiyat yuqori sifatli sifatlar bilan taʼriflanadi. Vendidad, Zoroastrizmning shar’iyati bilan bogʻliq boʻlib, mavjud hayvonlarni, odamlarni va jihozlarini shudga oid qoidalar jamlanmasi hisoblanadi. Vendidad oʻz ichiga 22 farg'onni oladi. Avesto yozuvlarining uslubi kelt tili tarixidan oʻziga xos boʻlib, "Avesto" yozuvlarida ona tili, pahlavi yozuvlarida esa fars tilining shakllari koʻp qoʻllanilgan. "Avesto" yozuvlarida harf toʻplamlari bir-biriga qoʻshilmasi yordamida yozilgan va yozuvchilar boshqa bir nechta ravishda yozishlarni koʻrsatishadi. "Avesto" yozuvlarining uslubi undan avvalgi qadimiy iran tillaridan farq qiladi. U yordamida, kelib chiqqan xarakteristikalaridan biri ham, toʻgʻri aytilsa, iran tili tariqasida davom etishidir. "Avesto" yozuvlarining uslubi va tuzilishiga qoʻshimcha ma'lumotlar quyidagicha: "Avesto" yozuvlarida chet el tillari bilan ham aloqa qilinadi. Badiyan, hind, aramey va yunon tillari "Avesto" yozuvlarida koʻp vaqtda oʻrnatilgan soʻzlar bilan koʻrinadi. "Avesto" yozuvlarida iste'mol qilingan yozuv uslubi xronologik ravishda ifodalanganligi koʻrsatilmagan. Bu yozuvlar tuzilishi Zaratushtra oʻzining hayotida boʻlishi mumkin boʻlgan qadimiy yozuvlar bilan bogʻliq boʻlib, ba'zi yozuvlar esa Zaratushtra oʻlimidan keyin yozilgan. "Avesto" yozuvlarida iste'mol qilingan harf toʻplamlari bir-biriga qoʻshilmasi yordamida yozilgan. Bunda, harflar yuqoriga qoʻshilmasi yordamida yozuvni oʻqish osonroq boʻlishi uchun yozilgan. Bu usulga "qoʻshimcha harf" deyiladi. "Avesto" yozuvlarining asliyati va yozilish muddati boʻyicha turli versiyalar mavjud. Qadimgi versiyalarda yozuvlar zaruriy oʻzgarishlar bilan uchraydi, misol uchun harf to'plami, so'zlar va ayrim kishilarga qarshi manoliq. "Avesto" yozuvlarida oʻziga xos nazm va qofiyalar mavjud. Bunda, musiqa va poeziya haqida shug'ullangan yozuvchilarning maqsadi yorqin e'tibor qaratilgan. "Avesto" yozuvlarida ishlatilgan til, grammatika va imlo qoidalari qadimgi "Avesto" tarjimolarida koʻrinadigan qoidalardan farqli boʻlishi mumkin. Bu sababli, "Avesto"ni tushunish uchun zaruriy boʻlgan maʼlumotlar yechimli oʻrganishni talab qiladi. "Avesto" yozuvlarida musiqa va poeziya usullari ishlatilgan. Bu usullar zaruriy e'tibor talab qiladi va ularni tushunish, tarjima qilish va tafsilotli oʻrganish uchun maʼlumotlar talab qiladi. "Avesto" yozuvlarida tushuntiruvchi manolarni o'zida oʻzlashtirish va zaruriy tushuntirishni bermasligi oʻziga xosdir. Bu sababli, "Avesto" yozuvlarini tushunish uchun aksariyat tafsilotlarga ega boʻlgan ma'lumotlarga talab bor. "Avesto" yozuvlarida zamonaviy tarjimalar ham mavjud. Ular oʻzida oʻziga xos uslub, imlo va tuzilishlarga ega boʻlib, ularni tushunishda va oʻrganishda zaruriy boʻlgan maʼlumotlar talab qiladi. "Avesto" yozuvlarining tuzilish va uslubi mutaxassislar va ilm-fanlar tomonidan koʻp oʻrganilgan. Ular tarixiy, filologiya, yazma tarixi, diniy oqilona, falsafa, antropologiya va boshqa sohalardagi tadqiqotlar uchun kelajakdagi ilmiy ishlar uchun qoʻllaniladilar. "Avesto" yozuvlarining koʻplab qismi hozirda bozorga olgan yoki koʻchirilgan. Bu sababli, ularni tushunish uchun qadimgi tarixiy manbalarga va zarurat boʻlgan qoʻllanmalarga oʻxshash eʼtibor berish kerak. "Avesto" yozuvlari qadimgi Iran va toʻgʻrisida koʻp maʼlumotlar beradi. Ular Iran tarixi, mamlakatlarining siyosiy va ijtimoiy hayoti, va hattoki Iran xalqlari tarihi haqida fikr bildirishadi. "Avesto" yozuvlarida zarurat boʻlgan maʼlumotlarni topish uchun boshqa manbalarga ham oʻxshash eʼtibor berish kerak, masalan, Achaemenid imperiyasining xonlik buyuklari, Ma'dani Erani va boshqa tarixiy manbalardan foydalanish mumkin. "Avesto" yozuvlari jahon adabiyoti tarihida oʻziga xos oʻrniga ega. Ular jahon falsafasi va diniyotiga katta ta'sir qilgan Zaratushtra dini va falsafasini tushunish uchun ahamiyatli manba boʻlib, shuningdek, jahon adabiyotida asar qoldirgan badiiy asarlar ham mavjud. "Avesto" yozuvlari jahon falsafasiga ta'sir qilgan asarlardan biri hisoblanadi. Ular insan, jamiyat, ijtimoiy huquq va jazolar, yaxud jannat va jahannam kabi muhim falsafa masalalarni qamrab oʻrgatishida ahamiyatli boʻlib, shuningdek, "hormat" (Vohu Manah), "xudoyin" (Ahura Mazda) va "kibr" (Ahriman) kabi asosiy falsafa tushunchalari ham Avesto yozuvlarida aks etadi. "Avesto" yozuvlari jahon tili tarixida ham katta ahamiyatga ega. Ular yirik iran tili olan avestochani (ya'ni "Avesto"ning asliy tili) namoyish etish uchun muhim manba hisoblanadi. Avestochani zamonaviy farsi va sanskrit tillarining asosiy oʻzgaruvchilari boʻlib, ularni oʻrganish "Avesto" va zaratushtra dini va falsafasini tushunish uchun zarur boʻlgan maʼlumotlarni beradi. "Avesto" yozuvlarining tuzilishi oʻz oʻzida filologiya va yazma tarixi sohalari uchun katta ahamiyatga ega. Ular koʻplab qismi, qadimiy iran xalqlarining yazmasida saqlangan. "Avesto" yozuvlarining toʻplami, uslubi va mavzusida farqli xil qismatlar koʻrinishida boʻladi, bu esa, ularni oʻrganish uchun farqli metod va texnologiyalarni talab qiladi. "Avesto" yozuvlarining tuzilishi ham, oʻzida tarixiy va adabiy uslublarga ega. Ular koʻp zarurat boʻlgan tarixiy va adabiy maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi. Shu sababli, ularni oʻrganish uchun tarixiy va adabiy uslublarni oʻz ichiga olgan darsliklar va kitoblar yaratilgan. "Avesto" yozuvlari hozirgi zamonning qiyinchiligi va musibatlari bilan bogʻliq boʻlsa ham, ular jahon adabiyoti va ilmiyoti uchun ahamiyatli manba sifatida qolmoqda. Ular yirik iran xalqlari, falsafa, diniyot, filologiya, yazma tarixi, tarix va antropologiya sohalari uchun eng muhim manbalardan biridir. "Avesto" yozuvlarining tarixiy manbalariga, filologiya va yazma tarixi sohalari uchun katta ahamiyati bor. Ular hozirgi zamon davomida ham "Avesto" va zaratushtra dini va falsafasini oʻrganish uchun zarur boʻlgan maʼlumotlarni beradi. "Avesto" yozuvlarining uslubi va tuzilishi qadimgi jahon adabiyoti tarihi va yazma tarixi uchun ahamiyatli boʻlib, ularni oʻrganish va tushunish, shuningdek, jahon adabiyotida oʻrni koʻp boʻlgan Zaratushtra dini va falsafa tarixini tushunish uchun zaruriy boʻladi. Download 0.89 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|