O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti maktabgacha taʼlim(sirtqi)

Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashning ta’limiy metod va shakllari

Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich turi hisoblanadi, hamda O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida», «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» to‘g‘risida qonunlari talablari asosida tashkil etiladi.
Maktabgacha ta’lim bola shaxsini sog‘lom va etuk maktabda o‘kishga tayyorgarlik darajasida shakllantirish maqsadida tashkil etiladi. Ushbu ta’lim bolaning olti – etti yoshga to‘lgunga qadar oilada maktabgacha ta’lim muassasalari (yaslilar uch yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun bolalar bog‘chalari 3 yoshdan 6-7 yoshgacha bo‘lgan bola uchun) va mulk shaklidan kat’iy nazar ta’lim muassasalarida olib boriladi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar rivojlanadilar va ta’lim – tarbiya oladilar. Ularning sog‘ligi mustaxkamlanadi o‘z – uziga xizmat kursatish ko‘nikmalarini hosil qiladi. Ularda mehnatga muhabbat uyg‘onadi. Kattalarga hurmat vatanparvarlik to‘yg‘ulari tarbiyalanadi. Bolalar maktab ta’limi uchun tayyorgarlik ko‘radilar. Maktabgacha ta’lim muassasalari umumiy o‘rta ta’lim maktabining boshlang‘ich sinflari bilan uzluksiz aloqani amalga oshirilishi lozim.
Maktabgacha ta’lim sog‘lom, har tomonlama etuk bolalarni tarbiyalash uchun zarur tashkiliy, uslubiy, psixologik, pedagogik shart-sharoitlar yaratadi. Bolalarni maktabda muntazam ravishda ta’lim olishga tayyorlashda ota-onalarga yordam beradi.
Maktabgacha ta’limning vazifalari:

• 
  bolalarni xalqning boy milliy. madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-ahloqiy jixatdan tarbiyalash;
  
• 
  bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish;
  
• 
  maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash;
  
• 
  bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish;
  
• 
  bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘ini ta’minlash.
  

Maktabgacha ta’lim muassasalari hududlarining demografik, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etiladi. MTMni tashkil etishda va tugatish qonuniga muvofiq ravishda amalga oshiriladi.
MTMlari yo‘nalishiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:
- bolalar yaslisi, oblalar bog‘chasi, bolalar yasli bog‘chasi, xonadon bolalar bog‘chasi;
- bog‘cha-maktab majmuasi;
- tarbiyalanuvchilarni bir yoki bir necha ustuvor yo‘nalishlarda rivojlantiradigan maktabgacha ta’lim muassasasi (til o‘rgatuvchi, musiqa, sport yo‘nalishlari bo‘yicha);
- tarbiyalanuvchilarning jismoniy va ruhiy rivojlanishidagi kamchiliklarini bartaraf etishni ustuvor ravishda amalga oshiruvchi maxsus MTM;
- sanitariya-gigiena, profilaktika va sog‘lomlashtirish tadbirlarini muolajalari ustivor ravishda amalga oshiriladigan sog‘lomlashtiruvchi bolalar bog‘chasi;
- aralash turdagi MTM.
Maktabgacha ta’lim turlari ota-onalar tomonidan tanlanadi.¹³
O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari asosida maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’lim-tarbiya berishning maqsadi yosh avlodni istiqlol mafkurasi asosida sog‘lom, har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida tarbiyalash va ularni maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim tarbiyasiga qo‘yilgan davlat talablariga muvofiq maktab ta’limiga tayyorlashdan iborat.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarini bajarishiga erishish. «Uchinchi ming yillikning bolasi» tayanch dasturi asosida amalga oshiriladi.
«Uchinchi ming yillikning bolasi» dasturi maktabgacha ta’lim bilan shug‘ullanadigan barcha muassasalar uchun bajarilishi zarur bo‘lgan tayanch dasturi bo‘lib hisoblanadi.
Dastur maktabgacha tarbiya nazaryasi va amaliyoti rivojlantirishdagi hamma yangiliklarni mujassamlashtirib mazkur yosh bosqichining inson jismoniy va ma’naviy rivojlanishdagi g‘oyat katta ahamiyatni ishonchli ravishda ko‘rsatib beradi.
Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich bosqichi hisoblanadi va O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida», «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» to‘g‘risida qonunlar talablari asosida tashkil etiladi.
Maktabgacha ta’lim sog‘lom har tomonlama etuk bolalarni tarbiyalash uchun zarur tashkiliy, uslubiy, psixologik, pedagogik shart-sharoit yaratadi, bolalarni maktabda muntazam ravishda ta’lim olishga tayyorlash ota-onalarga yordam beradi. So‘ngi yillarda maktabgacha ta’lim tizimini takomillashtirish, ta’lim-tarbiya mazmuni shakli vosita va metodlarini yangilashga alohida e’tibor berilmoqda. Davlat va jamiyat maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalrni yagona talab asosida rivojlantirish vazifasini qo‘ydi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga qo‘yiladigan davlat talablari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 1998 yil 5 yanvadagi 5 son qarori bilan tasdiqlagan. «Davlat ta’lim standanrtlari haqidagi nizom»ga muvofiq belgilanadi. Davlat talablarida maktabgacha yoshdagi bolalarga beriladigan ta’lim tarbiya mazmunining asosiy o‘ynalishlari hamda ularning maktabga tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan minemal talablar belgilab berilgan bo‘lib, u davlat hujjati sifatida e’tirof etiladi va barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat talablari quyidagi bo‘limlardan iborat:
1-bo‘lim. Maktabgacha yoshdagi bolalarga beriladigan ta’lim tarbiyaning maqsad va vazifalari.
2-bo‘lim. Ta’lim tarbiyaning asosiy yo‘nalishlari. Bu bo‘lim o‘z navbatida quyidagi qismlardan iborat. 1) bolalarni jismoniy rivojlantirish. 2) bolalarni nutq va tafakkurini rivojlantirish. 3) ma’naviy va madaniy etuklik.
3-bo‘lim. Bolalarni maktabga tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan talablar. Bu bo‘limni qismlari. 1) jismoniy rivojlanganlik darajasi
2) nutq va tafakkurni rivojlanganlik darajasi 3) ma’naviy va madaniy etuklik.
4-bo‘lim. Davlat talablari amaliyotga joriy etish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarni bajarilishi ushbu «Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat talablari» orqali nazorat qilinidi.
Lekin bu jarayon murakkab bo‘lganligi uchun u bosqichma bosqich amalga oshiriladi. Talablarda berilgan ko‘rsatkichga erishish uchun davlat tomonidan zaruriy shart-sharoitlar va imkoniyatlar yaratiladi.
Bolalarni bilim, ko‘nikma va malakalari har o‘quv yili yakunida nazorat mashg‘ulotlar orqali tekshirilib boriladi.
6-7 yoshdagi bolalarning maktabga tayyorgarlik darajasi ushbu davlat talablari ko‘rsatkichlari asosida tekshiriladi.
YUqorida ko‘rsatilgan davlat talablariga tayangan holda maktabgacha yoshdagi bolalarga integral tarzda ta’lim-tarbiya berish maqsadida, yani u o‘z ichiga barcha ta’lim-tarbiya yo‘nalishlarini mujassamalashtirilgan tayanch dasturi yaratildi. Dastur pedagogika va psixalogiya fanining so‘ngi yutuqlariga asoslanib yaratilgan. «Uchinchi ming yillikning bolasi» dasturi maktabgacha ta’lim bilan shug‘ullanadigan barcha muassasalar uchun bajarilishga zarur bo‘lgan tayanch dasturi bo‘lib hisoblanadi.