O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

yaratilgan 

b o sh q a ru v  

tizimi 

va  u n in g   q c n u n c h ilik   a so sla ri.  fu q aro lik  

jamiyati  mamlakatda  inson 

h u q u q h r in i  h im o y a   q ilis h c a   va  h u q u q iy   d e m o k ra tik   d av lal  b arp o  

etilganligini  kafolatlaydi.  Zero,  Prezident  l.Karimovning  O liy  Majlis  11 

chaqiriq  IX  sessiyasida  so'zlagan  nutqi  (2002-yil,  29-  avgust), 

Qonunchilik  palatasi  va Senat qo'shma yig'ilishidagi  ma’ruzasida (2005- 

yil,  28-y.anvar)  ommaviy  axborot  vositalarining jamiyat  hayotidagi 

o ;rni 

va rolini oshirish to'g'risida amaliy takliflarni ilgari surdi.

448

19-mavzu. M ustaqillik yillarida 0 ‘zbekistonning iqtisodiy, 

m a’naviy va m adaniy taraqqiyoti 

0 ‘zbekiston Respublikasida bozor munosabatlarining 

shakllanishi, uning yo‘nalishlari, bosqichlari va xususiyatlari

Davlat  mustaqilligini  qo'Iga  kiritilishi  0 ‘zbefcistonda  bozor 

munosabatlariga o‘tish uchun qulay sharoit va keng imkoniyatlar yaratdi. 

Bizning  diyorimizda  bozor  munosabatlari  yangilik  emas.  Ming  yillar 

davomida 

ajdodlarimiz 

hunarmandlar 

ishiab 

chiqargan 

ajoyib 

mahsulotlarini,  tabiiy  boyliklarini  dunyoning  to‘rt  tomonga  chiqarib 

savdogarlik qilgan, mol almashgan.

0 ‘zbekistonning 

boy 

imkoniyatlari, 

geopolitik 

sharoitidan 

foydalanib  o'zimizning  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyot  yoMimizni  belgilash 

dastlabki  kunlaming  eng  muhim  vazifasi  boMib  qoldi.  0 ‘zbekiston 

tanlagan 

islohot 

yo'li 

ijtimoiy 

yo‘naltirilgan 

bozor  .iqtisodini 

shakllantirishga qaratildi.

Bozor  munosabatlariga  asoslangan  demokratik jamiyat  qurishning 

asosiy  tamoyillari  Prezident  LKarimov  tomonidan  ishiab  chiqilib 

dunyodagi  rivojlangan  mamlakatlaming  yirik  mutaxassislari,  davlat 

arboblari  tomonidan  tan  olindi  va  o‘zining  hayotiytigini  namoyish 

etmoqda.  Bu tamoyillarning asosiy mazmuni quyidagilardan iborat:

-   iqtisod siyosatdan  ustun turib, mafkuraviy tazyiqlarsiz, o‘ziga xos ichki 

qonunlarga muvofiq rivojlanmog‘i kerak;

-   davlat  bosh  islohotchi  o‘rnida  bo‘lib,  u  islohotlaming  ustuvor 

yo‘nalishlarini belgilab berishi  va ularni  izchillik bilan amalga oshirishi 

lozim;

-   bozor  munosabatlariga  o‘tish  qonun  ustuvorligini  taiab  qiladi.  Butun 

xalq  tomonidan  qabul  qilingan  Konstitutsiya  va  qonunlarga  amal 

qilinishi shart;

-   bozor  munosabatlarini  joriy  etish  bilan  bir  vaqtda  aholini  himoya 

qilishning kuchli ijtimoiy siyosatini o‘tkazish;

-   ijtimoiy  islohotlaming  rivojlanib  borishi  va  yo‘nalishini  belgilab 

beruvchi  tamoyillardan  biri  bozor  iqtisodiyotiga  o'tish  evolutsion yo‘l 

bilan, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi zarur.

Yangi  iqtisodiy  munosabatlarga  o‘tish  tamoyillari  asosida  g'oyat 

ma’suliyatli  va  murakkab  vazifa-iqtisodiy  islohotlar  strategiyasi  ishiab 

chiqildi.  Iqtisodiy  strategiyaning  boshlang‘ich  nuqtasi  ijtimoiy-iqtisodiy 

o‘zgarishlarning pirovard maqsadini belgilab olishdan iboratdir. Bu vazifa 

markazlashtirilgan,  ma’muriy  buyruqbozlikka  asoslangan  iqtisodiyotdan

449

bozor munosabatlariga,  bir sifat holatidan ikkinchi  sifat holatiga o'tishdan 

iboratdir.

Bozor islohotlarini amalga oshirish dasturiga ko‘ra ustuvor vazifalar 

bosqichma-bosqich hal qilinadi.

Birinchi  bosqichda  totalitar  tizimdan  hozirgi  zamon  bozor 

munosabatlariga  o'tish  davridagi  bir-biriga  bog'liq,  ikki  vazifani  bir 

vaqtda hal qilishgato‘g‘ri  keldi:  ma’muriy buyruqbozlik tizimining og‘ir 

oqibatlarini 

tugatib, 

iqtisodni 

barqarorlashtirish 

va 

bozor 

munosabatlarining negizini shakllantirish.  Bu bosqich jarayontda iqtisodiy 

islohotning  g‘oyat  muhim  yo‘nalishlari  0 ‘zbekiston  Respublikasi 

Prezidenti tomonidan belgilab berildi:

-   o'tish  jarayonining  huquqiy  asoslarini  shakllantirish,  islohotlaming 

qonuniy-huquqiy bazasini mustahkamlash va rivojlantirish;

-   qishloq xo'jaligida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish;

-   ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish.

Iqtisodiy  islohotlami  huquqiy  asoslovchi  qonun-qoidalar  yuridik 

tashkilotlar  va  yetuk  olimlar  tomonidan  tayyorlandi  va jahonning  yirik 

mutaxassislari tomonidan quvvatlanib tan olindi.

Dastlabki  vaqtning  o‘zida  iqtisodiy  munosabatlarning  huquqiy 

negizini  barpo  etadigan  100  ga  yaqin  asosiy  qonun  hujjatlari  qabul 

qilingan.  Iqtisodiy islohot, tadbirkorlik va chet el  investitsiyalari bo‘yicha 

Prezident huzurida maxsus Idoralararo kengash tuzildi.

Bozor  munosabatlariga  o‘tishning  asosiy  shartlaridan  biri  mulkni 

davlat  tasarrufidan  chiqarish  va  xususiylashtirish  amalga  oshirildi.  Bu 

bilan davlat monopoliyasi  tugatilib, ma’muriy buyruqbozlik tizimi buzildi 

va bozor iqtisodiyotiga asos solindi, xususiy mulkdorlaming keng qatlami 

shakllantirildi  va  xorijiy  sarmoyadan  foydalanib,  ishlab  chiqarish 

sam aradorligini  oshirish  orqali  aholining  turm ush  darajasi  yaxshilana 

boshladi.

M ulkni  xususiylashtirish  va  k o 'p   ukladli  iqtisodni  shakllantirish 

O 'zbekistonda 

o ‘z ig a  

xos 

y o ‘1 

bilan 

a m a lg a  

oshirildi.  M ulkni  davlat 

tasarru fid a n   c h iq a rish  

va  x u su siy la sh tirish d a g i 

m aqsad: 

1. 

D av lat 

m onopoliyasini  tu g a tib   m a 'n v u riy   b u y ru q b o z lik   tiz im ig a 

barham  

b erish   va 

bozor  iq tiso d iy o tig a  a so s  so lish ;  2.  X u su siy  

m ulkdorlam ing 

k en g  

qatlamini  shakllantirish;  3.  X orijiy  sarm oyadorlarga 

keng  yo'l 

ochish, 

ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirish  va  aholining  turmush  tarzini 

yuksaltirishdan iborat.

1992-1993-yillar  xususiylashtirishning  birinchi  bosqichida  “Kichik 

xususiylashtirish”  amalga  oshirildi.  Buning  oqibatida  asosan  mayishiy

450

xizmat  va savdo  korxonalari, transport va qurilishning kichik  korxonalari, 

davlat  sanoat  va  mahsulot  qayta  ishlash  korxonalari  mulk  shaklini 

o'zgaitirdi.  Bular  mulkning  ijara,  jamoa  va  aksiyadorlik  shakliga 

aylantirildi.  Uy-joylar keng  miqyosda  xususiylashtirilib,  aholining ayrim 

qismiga tckin, boshqa qismiga esa arzon narxda xususiy mulk etib berildi.

Dastlabki  davrda  agrar  sohada  ham  islohotlar  amalga  oshirildi. 

Natijada  qishloq  xo'jaligida  770  kolxoz  va  davlat  xo‘jaliklari 

xususiylashtiriJdi,  jamoa  va  ijara  xo'jaliklariga  aylantirildi.  Lekin 

qishloqda bu jarayon sekin va qiyinchliklami bartaraf etishga to‘g‘ri keldi. 

I.A.Karimov  ta’kidlaganidek,  agrar  sohadagi  byurokratik  boshqaruv 

tizimining  har  xil  to‘siqlari  qishloqda  islohotning  borishiga  xalaqit 

berardi.  Mulkning  davlat  tasarrufidan  chiqarish  jarayonining  birinchi 

bosqichidagi  eng  muhim  xulosa  mulkdorlar  sinfming  shakllana 

boshlagani,  xususiylashtirish  mexanizmining  ishlab  chiqilishi,  iqtisodiy 

islohotlarga  nisbatan  kishilar  psixologiyasi  va munosabatining o'zgarishi 

bo‘ldi. Mustaqillik yillari yuz bergan tub o'zgarishlardan biri mamlakatda 

ikki  yo‘1  bilan  mulkdorlar  sinfi  shakllana  boshladi.  Birinchidan,  kichik 

korxonalar va xususiy tadbirkorlikni  keng rivojlantirish,  ikkinchidan,  pul 

mablagMarini  omonat  kassalari  yoki  banklariga  qo‘yish,  qimmatbaho 

qog'ozlarga  aylantirish  yoMi  bilan.  Iqtisodiy  jihatdan  erkin  bo‘lgan 

mulkdor  “o'z  boyligini  ko'paytirishdan  manfaatdor  boMibgina  qotmay, 

balki  butun  mamlakatni  boyitishga  ham  qodir  bo‘ladiM-deydi  Prezident 

Islom Karimov.

Davlat  mulkini  xususiylashtirishning  ikkinchi  bosqichi  O'zbekiston 

Respublikasi  Vazirlar  mahkarn ashling  1994  yil  21  yanvaidagi  “Iqtisodiy 

islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish,  xususiy  mulk  manfaatlarini  himoya 

qilish  va  tadbirkorlikni  rivojlantirishning  chora-tadbirlari  to‘g‘risida”gi 

qarori  asosida; olib  borildi.  Bu  davrda  ochiq  shakldagi  aksiyadorlik 

jamiyat  qurish,  korxonalar  aksiyasining  chiqarish,  auksion  (kim  oshdi) 

savdosi  orqali  davlat  mulkini  shaxslarga  solish,  qimmatbaho  qog'ozlami 

chiqarish  va  xususiylashtirishni  yoppasiga  olib  borish  uchun  sharoit 

yaratish ishlari amalga oshirildi.

Aloqa,  transport,  geologiya  qidiruv yoqilg'i-encrgetika  komplekslari 

xususiylashtirilmadi. Ayrim sohalarda-kimyo, oltin qazish, paxta tozalash, 

tog‘-kon sanoatida51% aksiya davlat ixtiyorida qoladigan bo'ldi.

1994-yil  oxirigacha  54.000  korxona  mulk  shaklini  o‘zgartirdi. 

Xususan,  34%-xususiy,.  48%  aksiyadorlik,  16%-jamoa,  1%  ijara 

xo'jaligiga  aylandi.  Iqtisodiy  islohotlarning  borishi,  uning  to‘it  yil 

davomidagi 

muvaflfaqiyatlari 

va  muammolariga  respublika  Oliy

451

majlisining  IV  sessiyasi  (1995-yil  dckabrda)  va Vazirlar mahkamasining 

majlisida  (1996-yiI  fevral),  Prezident  I.A.  Karimovning  nutqlarida  keng 

yoritildi.

1995-yil  maralakalning  barcha  sohalarini  isloh  qilishda  tub  burilish 

yili  bo‘ldi.  Eng  muhimi  islohiy  jarayonlarga  kishilarimizning  ishonchi 

ortdi.  Ishiab  chiqarishning  pasayishi  keskin  to'xtadi,  jamiyatimizda 

iqtisodiy-ijtimoiy  va  siyosiy  barqarorlik  yuz  berdi.  Moliyaviy  vaziyat 

o'nglanib,  inflyatsiyani  1994-yilga  nisbatan  uch  barobar  kamaytirishga 

erishildi. Narxning o‘sishi yil boshida  16,9  foizni tashkil etgan bo'lsa, yil 

oxirida 2,2  foizni  tashkil  qildi.  Valyuta bozorida joriy  yilda o'tgan yilga 

nisbatan  11  marta ko‘p, ya’ni  1,3 mlrd dollar sotildi.

Ichki  yalpi  mahsulot  1995-yilda  1994-yilning darajasiga nisbatan 96 

foiz  o'm iga  98,8  foizni  tashkil  etdi.  Ishiab  chiqarilgan  milliy  daromad 

98,5  foizga  yetdi.  Sanoat  ishiab  chiqarish  hajmi  shu  yili  o‘tgan  yilga 

nisbatan  100,2 foizga teng bo'ldi.

Respublikada  kichik  va  xususiy  tadbirkorlikni  shakllantirish  va 

rivojlantirishni  ta’minlovchi  zaruriy  huquqiy  asos  yaratilgan.  Amaldagi 

qonunchilik hujjatlarida, Respublika Prezidentining farmonlarida, xususiy 

tadbirkorlikdan  soliq  olish,  unga  moliyaviy  yordam  ko'rsatish  borasida 

imtiyozlar  berish,  imtiyozli  kreditlar  ajratish,  moddiy-texnika  va  xom 

ashyo resurslari bilan ta’minlash borasida ko'maklashish nazarda tutilgan.

Ana  shu  sa’yi  harakatlar  natijasida  1995-yil  o'rtasida  Respublika 

xalq  xo'jaligida  30770  kichik  korxona  va  kooperativ,  20115  xususiy 

korxona  ishiab  turdi.  15600 

ferm er 

xo'jaligi  tashkil  etildi,  ularga  200 

ming gektarga yaqin yer biriktirib berilgan boMib, 67,5 ming kishi  mehnat 

qilmoqda  edi.  Fermer  xo'jaliklarining  tasarrufida  190  mingga  yaqin 

qoramol  va  boshqa  hayvonlar  triavjud.  1995-yilning  faqat  birinchi 

ch o ragidagina  ferm er  xo‘jalik!ari  tom onidan  o 'tg a n   yilning  tegishli 

d av rid ag ig a  nisbatan  ikki  barobar  k o 'p   g o 's h t  va  sut  mahsulotlari 

tay y o rlan d i.

K ichik  va  o :rta  tadbirkorlikni  rivojlantirishga  ko'm aklashuvchi 

ja m g 'a r m a  

to m o n id an   re sp u b lik a n in g  

\S7

  tum an 

va 

shaharida  bank 

b o ‘1irr.!ari 

ochildi. 

1994 

vili  va 

1995-yilni  olti  oyida  kichik  va  ijara 

k o ’ Aonalariga.  shuningdek 

sh irk a tla rg a  

va  tadbirkorlarga  jam i  1.222.3 

million so‘m miqdorda kredit 

berildi.

Ikkinchi  bosqichda  I.A.  Karimovning  “O'zbekiston  iqtisodiy 

islohotlami  chuqurlashtirish  yo'lida”  (1995-yil)  asarida  qo'yilgan 

choralami, 

xususan, 

xususiylashtirish 

va 

raqobatchiiik 

muhitini 

shakllantirish jarayonlarini chuqurlashtirish, makroiqtisodiy barqarorlikka

452

erishish,  milliy  valyutani  mustahkamlash,  iqtisodiy  tarkibiy-strukturasini 

tubdan  o‘zgartirish  chora-tadbirlari  amalga  oshirildi.  2000  yilda 

xususiylashtirish  davlat  dasturi  bo‘yicha  ko'zda  tutilgan  167  obyekt 

o‘rniga 374 obyekt xususiylashtirildi.  Ularning negizida  152 ta xissadorlik 

jamiyati,  103  xususiy  korxona tashkil  etildi.  Shu  yili  davlat  tasarrufidan 

chiqarish  va  xususiylashtirishdan  14,3  milliard  so‘m  mablag‘  tushdi.  Bu 

1999-yilgi ko‘rsatishdan  1,6 barobar ko'pdir.

Umuman  olganda  o‘tgan  o‘n  yil  davomida  bozor  munosabatlarini 

shakllantirishda tub o'zgarishlar yuz berdi. Hozirgi  paytda 87,4  foiz mulk 

nodavlat,  12,6  foizi  davlat  mulki  ko‘rinishida  ish  yuritmoqda. 

Respublikada  jami  60  mingga  yaqin  korxonadan  50,5  mingga  yaqini 

xususiylashtirilgan  korxonalardir.  Mulkning  tarkibi jihatdan  19,5  mingga 

yaqini  davlat,  105  mingta  xususiy,  3,4  mingdan ortiq  chet  el  investorlari 

ishtirokida,  shundan 442  qo’shma korxona,  3,5  mingga yaqin aksioncrlik 

jamiyati,  1,2  mingga.  yaqin  jaraoa  va  34  mingdan  ortiq  boshqa 

korxonalardir.

Iqtisodiy 

islohotlaming  borishida  o‘rta  va  kichik  biznesni 

rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Hozirgi kunda  180 mingdan 

ortiq  kichik  va  o'rta  biznes  subyektlari  va  200  mingga  yaqin  yakka 

tartibdagi tadbirkorlar faoliyat ko'rsatmoqda.

Yangi  parlamentning ko‘shma Majlisida (2005-yil 28.01.) i.Karimov

2005-yilning  iqtisodiy  islohotlaming eng muhim ustuvor yo'nalishlaridan 

biri  kichik  biznes  va  fermerlikni  rivojlantirishni  chuqurlashtirish  va 

kengaytirishdan  iborat.  2007-yil  yarmida  kichik  biznesni  45%ga 

yetkazish, hozir 36%ni tashkil  qiladi, bu  ko'rsatkich ilg'or mamlakatlarda 

60-65%  ni  tashkil  etadi.  Fermer  xo‘jalikni  rivojlantirish  uchun  shirkat 

xo‘jalikning  2005-2007  yillarda  1100  tasini,  2005-yilda  esa  406  tasini 

qayta tashkil etish kcrak. Fermerlarga yer ajratishda mahalliychilik, urug‘- 

aymoqchilikka,poraxo‘rlikkayo‘l qo'ymaslik vazifasini qo‘ydi.

2004-yilda  qishloq  xo‘jaligida yalpi  o'sish  10%ni  tashkil  qildi.  Shu 

jumladan boshoqli don ekinlari  besh million tonnaga yaqin, paxta 3,5 mln 

tonani tashkil qildi.

Kichik  va  o‘rta  biznes  iste’mol  mollar  manbayi  daromad  va  foyda 

manbayi  bo‘lib,  yangi  ish  o‘mini  yaratadi.  Kichik  va  o‘rta  biznes 

Yaponiyada  80%,  Yevropa  Ittifoqida  67%,  Germaniyada 65%,  AQShda 

52% ni tashkil qiladi.

1995-yil  5-yanvarda Xususiy tadbirkorlikda  tashabbus  ko‘rsatish  va 

uni  rag‘batlantirish  to‘g‘risida  Prezident  farmoni,  1995  2Hevralda

453

erishish,  milliy  valyutani  mustahkamlash,  iqtisodiy  tarkibiy-strukturasini 

tubdan  o‘zgartirish  chora-tadbirlari  amalga  oshirildi.  2000  yilda 

xususiylashtirish  davlat  dasturi  bo‘yicha  ko'zda  tutilgan  167  obyekt 

o‘m iga374 obyekt xususiylashtirildi. Ulaming negizida  152 ta xissadorlik 

jamiyati,  103  xususiy  korxona tashkil  etildi.  Shu  yili  davlat  tasarrufidan 

chiqarish  va  xususiylashtirishdan  14,3  milliard  so‘m  mablag1  tushdi.  Bu

1999-yilgi ko'rsatishdan  1,6 barobar ko‘pdir.

Umuman  olganda  o'tgan  o‘n  yil  davomida  bozor  munosabatlarini 

shakllantirishda tub o‘zgarishlar yuz berdi. Hozirgi  paytda 87,4  foiz mulk 

nodavlat, 

12,6  foizi  davlat  mulki  ko'rinishida  ish  yuritmoqda. 

Respublikada  jami  60  mingga  yaqin  korxonadan  50,5  mingga  yaqini 

xususiylashtirilgan  korxonalardir.  Mulkning tarkibi jihatdan  19,5 

mingga 

yaqini  davlat,  105  mingta xususiy,  3,4 mingdan  ortiq  chet el  investorlari 

ishtirokida,  shundan 442 qo‘shma korxona,  3,5  mingga yaqin aksionerlik 

jamiyati,  1,2  mingga.  yaqin  jamoa  va  34  mingdan  ortiq  boshqa 

korxonalardir.

Iqtisodiy 

islohotlaming  borishida  o‘rta  va  kichik  biznesni 

rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Hozirgi  kunda  180 mingdan 

ortiq  kichik  va  o‘rta  biznes  subyektlari  va  200  mingga  yaqin  yakka 

tartibdagi tadbirkorlar faoliyat ko‘rsatmoqda.

Yangi parlamentning ko‘shma Majlisida (2005-yil 28.01.) LKarimov

2005-yilning iqtisodiy islohotlaming eng muhim  ustuvor yo‘nalishlaridan 

biri 

kichik  biznes  va  fermerlikni  rivojlantirishni  chuqurlashtirish  va 

kengaytirishdan  iborat.  2007-yil  yarmida  kichik  biznesni  45%ga 

yetkazish, hozir 36%ni tashkil qiladi, 

bu 

ko‘rsatkich ilg‘or mamlakatlarda 

60-65%  ni  tashkil  etadi.  Fermer  xo‘jalikni  rivojlantirish  uchun  shirkat 

x o ‘ja!ikning 

2005-2007 

yillarda  1100  tasini, 

2005-yilda  esa  406 

tasini 

qayta tashkil  etish  kerak.  Ferm crlarga yer ajratishda m ahalliychilik, urug‘- 

aym oqchilikka,  poraxo‘r!ikka y o ‘l q o ‘ym aslik vazifasini q o ‘ydi.

2004-yiIda  qishloq  x o 'jaiig id a   yaSpi  o‘sish  10% ni  tashkil  qildi.  Shu 

ju m la d a n   b o sh o q li  d o n   ek in lari  besh  m illio n   to n n a g a  

yaqin.  paxta 

3 ,5  m ln 

tonani 

tashkil qiidi.

K ichik  va  o ‘rla  biznes  iste’mol  m oliar  m anbayi  darom ad  va  foyda 

manbayi  bo'lib,  yangi  ish  o'rnini  yaratadi.  Kichik  va  o‘rta  biznes 

Yaponiyada  80%,  Yevropa  Ittifoqida 67%,  Gennaniyada 65%,  AQShda 

52% ni tashkil qiladi.

1995-yil  5-yanvarda Xususiy  tadbirkorlikda  tashabbus  ko‘rsatisb  va 

uni  rag’batlantirish  to‘g‘risida  Prezident  farmoni,  1995  2Mevralda

454

O'zbekistonda neft va gaz kondensatini  ishiab chiqarish  1990 yili 2,8 

mln.  tonnani  tashkil  qilgan  bo‘lsa,  1997-yili  bu  ko‘rsatkich  7,9  mln. 

tonnaga yetdi  va chctga neft mahsulotlarini  sotish  qobiliyatiga ega bo'ldi. 

Jumladan,  1997-yili  250  ming  tonna  benzin,  600  ming  tonna  dizel 

yoqilg'isi,  450  ming  tonna  mazut,  100  ming  tonna  aviatsiya  kerosini 

eksport  qilindi.  Tabiiy  gaz  ishiab  chiqarish  1990-yilgi  40,8  mlrd. 

kubometrdan  1998-yil  salkam  54  mlrd.  kubometrga  ko'paydi.  Aholini 

tabiiy  gaz bilan  ta’mirilash yuzasidan katta yutuqlarga erishildi.  Xususan, 

mustaqillik  arafasida shahar aholisining 43  foizi, qishloqlarda esa  17 foiz 

aholi tabiiy gaz bilan  ta’minlanganbo'lsa, bu ko'rsatkich  1997-yili  64 va 

48  foizni  tashkil  qildi.  Neft-gaz  sanoatini  rivojlantirishda  chet  ellar 

sarmoyasidan  keng  foydalanilmoqda.  1995-2000  yillarda  1.5mlrd  dollar 

xorijiy investitsiya ajratildi. Shu hisobdan  Buxoro - Qorako‘1 neftni qayta 

ishlash  zavodi  qurilishiga  262  mln.  dollar  sarf  qilinib  1997-yili  22 

avgustda ishga tushirildi; Farg'ona neftni qayta ishlash zavodiga 178 mln. 

dollar sarf qilinib qayta qurildi.

Tabiiy  gazning  Buxorodagi  Gazli  korxonasi  qayta  ta’mirlandi.

1997-yili  Ko'kdumolaq gaz kopressor stansiyasi  ishga tushirildi. Natijada 

O'zbekiston  aholisining  75%  2003-yilda  tabiiy  gazdan  foydalaniladigan 

bo'ldi.  Bu ko'rsatkich ayrim viloyatlarda ayniqsa ko'zga ko'rinarli bo'ldi. 

Masalan:  1990-2003-yillari  tabiiy  gazdan  foydalanish  Surxondaryo 

viloyatida  3,2%dan,  59%ga,  Qashqadaryoda  5,7%dan  66%gacha, 

Namanganda 10,5%dan 70,5%ga, Andijonda 1 l%dan 68,5 gacha oshdi.

So'nggi yillarda neft-gaz  sanoatini  rivojlantirishga alohida ahamiyat 

berilmoqda.  2004-yilda I.Karimovning Rossiya Prezidenti Vladimir Putin 

bilan 

uchrashuvlari 

natijasida 

O'zbekistonda 

bu 

tarmoqlammg 

rivojlanishiga  2,2  mlrd.dollar  ajratildi.  2005-yi!  may  oyida  Prezident

I.Karimov  XXRda  olib  borgan  muzokaralari  natijasida  O'zbekistonda 

neft-gaz  rivojlanishiga  600  mln.dollar  sarmoya  ajratildi.  Mamlakatni 

iqtisodiy-ijtimoiy rivojlantirish  dasturini  amalga oshirish  uchun  ishonchli 

energetik bazasi yaratilgan.

Hozirgi  kunda  respublika  energetika  tizimi  37  issiqlik  va  gidro- 

elektrostansiyalardan  iborat  bo'lib,  ulaming  umumiy  quwati  11  million 

kilovattni  tashkil  etadi.  U  yiliga  55  milliard  kilovatt  soatgacha  energiya 

ishiab chiqarish imkoniyatiga ega.

Yirik  issiqlik  elektrostansiyalar,  jumladan,  quwati  3  million 

kilovattsoat Sirdaryo  GRESi,  quwati  2,1  million kilovatt  Yangi  Angren, 

quvvati  1,86  million  kilovatt  Toshkent^  quwati  1,25  million  kilovatt

455

Navoiy  GRESlari  respublikamizning  asosiy  elektroenergetika  manbayi 

hisoblanadi.

lssiqlik  elektrostansiyalaridan  tashqari,  nisbatan  arzon  va  ekologik 

toza  elektr  energiyasini  yetkazib  beruvchi  gidroelektrostansiyalar, 

jumladan,  Chorvoq,  Xo'jakent,  Farg'ona,  G'azalkent  va  boshqa  bir 

qancha elektrostansiyalar ishlab turibdi.

O'zbekiston 

energotizimining 

Markaziy 

Osiyo  •  Birlashgan 

energotizimidagi  ulushi  40  foizni  tashkil  etadi.  Respublikamiz  elektr 

tarmoqlari  orqali  elektr  energiyasi  Qozog'iston,  Qirg'iziston,  Tojikiston 

va Turkmariistonga uzatilmoqda.

O'zbekistonning  jahondagi  ko'plab  mamlakatlar  bilan  tashqi 

iqtisodiy  aloqalari  kengayib  mustahkamlanib  bormoqda.  Endilikda 

jahonning 35  mamlakati  bilan  savdo-iqtisodiy hamkorlik to'g'risida bitim 

tuzilganligi  va bir qancha jahon banklari bilan shartnomaning imzolanishi 

O'zbekistonning  xalqaro  savdo  va  xorijiy  investitsiyalardan  unumli 

foydalanish uchun  shart-sharoitlarni yaxshiladL

Ikkinchi 

jahon 

urushidan  keyingi  tarix  shuni  ko'rsatadiki,  hozirgi 

kunda  rivojtangan  davlatlarning  hech  qaysisi  xorij  mamlakatlarining 

sarmoyasisiz,  investitsiyasisiz  taraqqiy  etmagan.  O'zbekiston  ham 

o'zining ijtimoiy-siyosiy  va iqtisodiy barqarorligi  bilan chet davlatlarning 

investitsiyasini  o ‘ziga  tortmoqda.  1999  yil  1  yanvar  holatiga  ko'ra 

O'zbekistonda  3.592  Korxona  xorijiy  investitsiyalardan  foydalanmoqda. 

Shundan  1917tasi  qo'shma  korxonalardir.  Ishlab  turgan  qo'shma 

korxonalaming