O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim

2.1.4. Karkassiz va karkasli bino hamda uning elementlariga qo‘yiladigan 
asosiy texnik talablar 

Butun bino va uning kuch ta’sir etadigan ayrim elementlari quyidagi

xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak:
- mustahkamlik,-bino elementlari tashqi kuch (yuk) ta’siriga yetarli darajada
chidamli bo‘lishi;
- turg‘unlik – gorizontal yuk va kuchlar ta’siridan yemirilishiga qarshilik
ko‘rsata olishi;
- fazoviy bikrlik – bino va uning elementlariga muayyan kuch ta’sir etganda
ham dastlabki shaklini saqlab qolishi.
Binoning turg‘unligi va fazoviy bikrligi konstruktiv elementlarining o‘zaro
puxta biriktirilganligiga, tugunlar birikmalarining mustahkamligiga va hokazolarga
bog‘liq.
Karkassiz binolarning fazoviy bikrligi quyidagilar:
- ko‘ndalang ichki devorlar, shu jumladan, bo‘ylama tashqi devorlarga
bog‘langan zina kataklari devorlari:
- devorlarni o‘zaro bog‘lovchi hamda binoni balandligi bo‘yicha qavatlarga
ajratuvchi qavatlararo ora yopmalar orqali ta’minlanadi.
Karkassiz binolarning ichki devorlari va ora yopmalari binoning ichini
vertikal va gorizontal nagruzkalarni qabul qila oladigan fazoviy o‘zgarmas
yacheykalarga ajratadi. Karkassiz bino yetarli darajada turg‘un va fazoviy bikr
bo‘ladi.
Karkasli binolarning fazoviy bikrligi quyidagilar orqali ta’minlanadi:
- bir qavatli binolarning o‘zgarmaydigan geometrik sistema hosil qiluvchi
ko‘ndalang ramalarining birgalikda ishlashi;
- ko‘p qavatli binolarda o‘zgarmas geometrik sistema hosil qiladigan o‘zaro
biriktirilgan ustunlar, to‘sinlar va ora yopmalarning birgalikda ishlashi;
- karkas ustunlari orasiga vertikal kashaklar yoki bikrlik devorlari o‘rnatish;
- zina kataklari va lift shaxtalari devorlarini karkas konstruksiyalariga
biriktirish;
- qavatlararo ora yopmalarga (ustunlar orasiga) bikr plitalar o‘rnatish;
- karkas elementlari orasidagi chok va tugunlarni bir-biriga mustahkam
biriktirish.
Yarim karkasli binolarning fazoviy bikrligini, ustunlarning ichki tomoni
bilan devorlarga mahkam biriktirilgan qavatlararo ora yopmalar ta’minlaydi.

---

22
2.6-rasm. Yarim karkasli binoning konstruktiv sxemalari:

a – to‘sinlar bo‘ylama yotqizilgan;
b – to‘sinlar ko‘ndalang yotqizilgan;
v – to‘sinsiz variant;
1 – ustun poydevori;
2 – ustun;
3 – lentasimon poydevor;
4 – qavatlararo ora yopma paneli;
5 – ko‘tarib turuvchi tashqi devor;
6 – to‘sin.