O`zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt mоliya instituti

31.3. Asosiy smetani tuzish jarayonlari

AVS kompaniyasi moy va yonilg’i nasoslari ishlab chiqarmoqchi bo’lyapti. Quyidagi boshlang’ich ma’lumotlar mavjud:

Asosiy materiallar qiymati:

Latun	$ 1.20/kg
Alyuminiy	$ 2.60/kg
Asosiy ishchilar ish haqi stavkasi	$ 2.05/soat

Mahsulot birligiga materiallar va ishchi kuchiga ehtiyoj:

	Moy nasosi	Yonilg’i nasosi
Latun	12 kg	12 kg
Alyuminiy	6 kg	8 kg
Mehnat sarfi	14 s	20 s

Quyida sotish va zahiralarning rejadagi hajmi bo’yicha ma’lumotlar keltirilgan:

	Moy nasosi	Yonilg’i nasosi	Summa
Rejadagi sotuv hajmi, b.	5000	1000
Bir donaning sotish narxi	$ 105.40	$ 164.00
Davr boshidagi zahira:	100 b.	50 b.
	$ 8670	$ 5810	$ 14480
Davr oxiridagi zahira:	1100 b.	50 b.

Asosiy materiallar

	Latun	Alyuminiy
Davr boshida zahira	5000 kg x $ 1.2 =$ 6000	5000 kg x $ 2.6=$ 13000
Davr oxirida zahira	6000 kg x $ 1.2 =$ 7200	1000 kg x $ 2.6=$ 2600

Ishlab chiqarish ustama sarflari:

Yordamchi materiallar	$ 30000
Bilvosita ish haqi	$ 70000
Boshqa to’lovlar	$ 25000
Elektr energiya	$ 9000
Xizmat ko’rsatish	$ 24500
Amortizatsiya	$ 25000
Sug’urta mulki	$ 4500
Nazoratchilar ish haqi	$ 20000
JAMI:	$ 208000

Tijorat sarflari:

Komission to’lov	$ 20000
Reklama	$ 3000
Savdo agentlariga ish haqi	$ 10000
Transport sarflari	$ 5000
Xizmatchilar ish haqi	$ 10000
Idishlarga sarflar	$ 1000
JAMI:	$ 49000

Ma’muriy sarflar:

Ish haqi	$ 21000
Boshqa sarflar	$ 5000
JAMI:	$ 26000

Talab qilinadi: Hozirgi davrga asosiy byudjetni tuzish

Echimi:

1 - qadam. «Sotuv byudjeti» (Sotuv dasturi)

Mahsulot	Talab, dona	Bir donaning narxi	Sotuv summasi, $
Moy nasosi
Yonilg’i nasosi
JAMI:

2 - qadam. «Ishlab chiqarish byudjeti» (Ishlab chiqarish dasturi)

	Moy nasosi, b.	Yoqilg’i nasosi, b.
Sotuv rejali hajmi
Plyus Tayyor mahsulotning oxirgi zahirasi
Umumiy ehtiyoj
Minus Tayyor mahsulotning boshlang’ich zahirasi
Ishlab chiqarish dasturi

3 - qadam. «Asosiy materiallarning foydalanish va sotib olish byudjeti»

Mahsulot	Ishlab chiqarish dasturi, birlik	Materiallar
		Latun		Alyuminiy
		Me’yor, kg/b.	Ehtiyoj, kg	Me’yor, kg/b.	Ehtiyoj, kg
Moy nasosi
Yonilg’i nasosi
Ishlab chiqarish ehtiyoji, kg
Plyus Davr oxirida material zahirasi, kg
Materiallarga umumiy ehtiyoj, kg
Minus Davr boshida material zahirasi, kg
Material xaridiga umumiy ehtiyoj, kg
Material narxi, $/kg
Material xaridiga xarajat

4 - qadam «Ish vaqti byudjeti»

Mahsulot	Ishlab chiqarish dasturi, b.	Birlikka mehnat sarfi, s	Umumiy mehnat sarfi, s	Soatbay stavka, $/s	Mehnat sarfi
Moy nasosi
Yonilg’i nasosi
JAMI:

5 - qadam «Ishlab chiqarish ustama sarflari byudjeti»

Yordamchi materiallar
Bilvosita ish haqi
Boshqa to’lovlar
Elektr energiya
Xizmat ko’rsatish
Amortizatsiya
Sug’urta mulki
Nazoratchilarning ish haqi
JAMI:
Asosiy mehnat soatlarining umumiy miqdori
IUXni taqsimlash stavkasi

6 - qadam «Mahsulot birligi va davr oxirida tayyor mahsulot zahiralarining tannarxi byudjeti»

Moddalar	Moy nasosi	Yoqilg’i nasosi
Asosiy materiallar:
- latun
- alyuminiy
Mehnat sarflari
Ishlab chiqarish ustama sarflari
Mahsulot birligi tannarxi
Davr oxirida tayyor mahsulotlar, b.
Davr oxirida Tayyor mahsulot zahirasi tannarxi
Jami:

7 - qadam. «Sotilgan mahsulot tannarxi byudjeti»

Moddalar, $	Moy nasosi	Yoqilg’i nasosi	Jami:
Asosiy materiallar:
- davr boshidagi zahira
- xarid
-foydalanish uchun materiallar
- Davr oxiridagi zahira
- Ishlab chiqarishga berilgan materiallar
Mehnat sarflari
Ishlab chiqarish ustama sarflari
Ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi
Davr boshida tayyor mahsulot zahirasi
Sotishga tayyor mahsulot
Davr oxirida tayyor mahsulot
Sotilgan mahsulot tannarxi

8 - qadam «Tijorat va ma’muriy sarflar byudjeti»

Tijorat sarflari:

Komission haq
Reklama
Savdo agentlariga ish haqi
Transport sarflari
Xizmatchilarning ish haqi
Mahsulotni joylash sarflari
Jami:

Ma’muriy sarflar:

Ish haqi
Boshqalar
Jami:

9 - qadam «Foyda byudjeti»

Sotish
Sotilgan mahsulot tannarxi
Yalpi daromad
Operatsion sarflar

Takrorlash uchun savollar

1. 
   Asosiy smeta ta’rif bering?
   
2. 
   Operativ reja deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Ma’muriy rejalar deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   Strategik rejalar deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Byudjetni (smetani) rejalashtirishni tushuntirib bering?
   
6. 
   Byudjet deganda nimani tushunasiz?
   
7. 
   Byudjetning vazifasi sanab o‘ting?
   
8. 
   Rejalashtirish deganda nimani tushunasiz?
   
9. 
   Muvofiqlashtirish va aloqa deganda nimani tushunasiz?
   
10. 
    Rag’batlantirish deganda nimani tushunasiz?
    
11. 
    Umumiy (asosiy) byudjet deganda nimani tushunasiz?
    
12. 
    Sotuv byudjeti deganda nimani tushunasiz?
    
13. 
    Moliyaviy byudjet deganda nimani tushunasiz?
    
14. 
    Kapital sarflar byudjetini tushuntirib bering?
    
15. 
    Pul mablag’lari byudjetining tuzilishi va vazifalarini tushuntirib bering?
    

32-BOB. BOSHQARUV QARORLARINI QABUL QILISH.


32.1. Boshqaruv qarorlari va ularni qabul qilish bosqichlari.
32.2. Ishlab chiqarish zararsizligini tahlil etish.
32.3. Investitsiya loyihalari bo’yicha boshqaruv qarorlari qabul qilish.
32.4. Biznes tarkibini o’zgartirish bo’yicha qarorlar qabul qilish.
32.5. Biznes tarkibini o’zgartirish bo’yicha qarorlar qabul qilishda boshqaruv samaradorligini baholash.
32.6. Rivojlangan mamlakatlarda biznesni markazlashtiril magan holda boshqarish tajribasi.


Tayanch so‘z va iboralar: samaradorlik, muhit, xarajatlar, ishlab chiqarish hajmi, foyda, zararsizlik nuqtasi, marjinal daromad, marjinal daromad hajmi, marjinal daromad koeffitsiyenti, rentabellik chegarasi, grafik usul, ostonaviy tushum, relevantli daromad va xarajatlar.