O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta masus ta’lim vazirligi

17- mavzu: Dunyo tillari va o’zbek tili. O’zbek tili kompyuter tili bo’la oladimi?

Reja :
1.Dunyo tillari va o’zbek tili.

2.O’zbek tili kompyuter tili bo’la oladimi?
Tayanch so’z va iboralar:dunyo tillari, ehtiyottalab til, o’lim xavfiga yaqinlashayotgan til, o’lim xavfiga duch kelgan til, o’layotgan til.
Dunyoda so’z jihatidan eng badavlat til arab va ingliz tillari hisoblanadi. Ingliz tili hisobida ikki yarim milliondan ortiq, arab tili hisobida esa uch yarim milliondan ortiq lug’at boyligi bor. O’zbek tili zaxirasi taxminan 1400000-1 600 000 atrofida so’zga ega ekan . Bu ma’lumotlar, albatta, ijtimoiy sohalarga nisbatan olingan , xolos. Tilshunoslik fanidan ma’lumki, qaysi tilde sinonimlar – ma’nodosh so’zlar ko’p bo’lsa, o’sha til eng boy til; shuningdek, qaysitilda shakldoshlar – omonim so’zlar ko’p bo’lsa, o’sha til kambag’al tillar sirasiga kiradi, deya yuritiladi. Masalan, shimoliy qutbda yashayotgan eskimos qabilasiga mansub millat tilida “qor” so’zining 20 xil sinonimi mavjud. Arab tilida esa “cho’l” so’zining 100 dan ortiq variant bor.
Yer kurrasi bo’ylab eng keng tarqalgan til esa ispancha hisoblanadi. Ispan tilining bu qadar ommalashib ketishiga , avvalo, mashhur sayyohlar , dengiz qaroqchilari va ispaniyalik mustamlakachilar sabab bo’lib qolgan. Hatto AQSH ning 50 ta shtatidan 23 tasida davlat tili ispan tili hisoblanadi.
Barcha tillar yashab qolish darajasi nuqtayi nazaridan quyidagicha tasnif qilinadi:
1) xavfsizligi ta’minlangan tillar: ingliz, xitoy, ispan , nemis, yapon, fransuz, arab tillari; 2) ehtiyottalab tillar: belorus, yoqut, Chechen, tuva tillari; 3) o’lim xavfiga yaqinlashayotgan tillar: chukot, karel, qalmiq, udmurd tillari; 4) o’lim xavfiga duch kelgan tillar: aleut, ters-saam, itelmen tillari; 5) o’layotgan tillar: ayn tili, yuka(gir) tili, ubix tili.
Tillarning xavfsizligi alifbo-imloga , ko’p sonli so’zlashuvchilarga va davlat tili maqomiga egalik hamda axborot-kommunikatsiyalar sohalari, Internet tili ekanligi bilan ta’minlanadi.
Mustahkamlash uchun savollar:
1.Berilgan turkiy so’zlarning boshqa tillarga o’zlashish sabablari va ularning lug’aviy ma’nosini toping: tovarish, karandash,utyug, Baykal, Yenisey, bekat.
Namuna: tovarish – ikki qismdan iborat turkiycha (Tovar+esh) so’z, qadimda karvonlardagi mol (Tovar)ni manzilga yetkazib berishda yo’ldosh (esh) tushunilgan – safardagi hamroh.
2.Poliglotlik so’zining ma’nosini aniqlang va uning ahamiyatini tushuntiring.
3.Quyidagi SMS xabarni imlo jihatidan tuzatib yozing. Yozishma madaniyati xususida o’z munosabatingizni bildiring.

Sava! Tuzumsan iwla qaley bugn oqwga borasami borsen maniyam bor qildrb qoy vawe iwm kop tezro javop yoz