O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta masus ta’lim vazirligi

24-Mavzu: Nutqda o’rinli va noo’rin so’zlar
Reja:
1. Nutqda o’rinli va noo’rin so’zlar haqida ma’lumot.
2.So’zlarni anglash, farqlash, tanlash va qo’llash
3.So’zlarni o’rinli va noo’rin qo’llashni aniqlash yo’llari.


Tayanch so’z va iboralar: nutqdagi o’rinli va noo’rin so’zlar, o’zlashma so’z, ko’chma ma’noli so’z.
Adabiy tilda mavjud bo’lib , shu tilda soz’lashuvchilarga tushunarli bo’lgan so’zni qo’llash nutqning muhim me’yorlaridan sanaladi. So’zni to’g’ri qo’llashda quyidagilarni e’tiborga olish lozim:
-so’zning nutqda ortiqcha takrorlanishiga yo’l qo’ymaslik uchun uning ma’nodoshlaridan o’rinli foydalanish;
-shakldosh va paronim so’zlarni ma’nolarini farqlagan holda ishlatish;
-so’zlashuvchilar uchun tushunarsiz bo’lgan sheva so’zlari yoki ijtimoiy guruhlarga oid argolarni qo’llamaslik;
-o’zlashma so’zlarni noo’rin qo’llashdan cheklanish , ularning milliy tildagi muqobillaridan foydalanish;
-so’z qo’llashda ixchamlik, tejamkorlikka erishish.
So’zni matnning xususiyati, nutqning maqsadiga muvofiq ishlatish, ko’pchilikka tushunarli bo’lgan so’z shakllarini qo’llash , so’z va qo’shimchalar hamda gap tuzilishidan nutq uslubining turiga muvofiq foydalanishadabiy tilning uslubiy me’yorlariga tayanadi.
Uslubiy me’yorlarga amal qilishda quyidagilarni unutmaslik lozim:
-so’zning asl va ko’chma ma’nolarini farqlash;
-so’zning ma’nodoshlik, shakldoshlik, uyadoshlik, darajalanish imkoniyatlarini bilish va bulardan o’rinli foydalanish;
- so’z va iboralarni aniq, tushunarli tarzda qo’llash;
-nutq uslublarining o’ziga xos xususiyatlarininazarda tutish;
-til vositalarining badiiy, ta’sirchan imkoniyatlaridan o’rinli foydalanish;
-so’zlarning uslubiy farqlanishini hisobga olish.
Nutqda so’zlarni noo’rin qo’llash holatlari uchraydi.

Mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   So’zni anglash , tanlash va qo’llashda nutq egasidan qanday xislatlar talab qilinadi?
   
2. 
   O’rinli va noo’rin so’zlarni aniqlashda nutqiy uslub xususiyatlari qay darajada muhim?
   
3. 
   So’zni to’g’ri qo’llashda nimalarga e’tibor berish lozim?