O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim


Download 4.15 Mb.
Pdf ko'rish
bet68/81
Sana25.08.2023
Hajmi4.15 Mb.
#1670003
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   81
Bog'liq
Физик ва коллид химия. Дарслик

C
5


18,23 
18,25 
50 
12,91 
12,8 
C
6

20,45 
20,4 
60 
14,31 
14,3 
C
7
 
30 
19,16 
19,17 
80 
14,31 
14,26 
C
9
 

24,76 
24,7 
50 
19,97 
20,05 
100 
15,41 
15,4 
C
14
 
10 
27,47 
27,4 
100 
19,66 
19,6 
C
16
 
50 
24,9 
24,9 
C
18
 
30 
27,5 
27,5 
100 
21,58 
21,6 
46
K.S. Birdi. Surface and Colloid Chemistry. CRC Press USA, 2009. P. 92. 


235 
16.1 jadvaldan ko„rinib turibdiki, alkanlarda uglerod sonining ortib borishi 
bilan sirt taranglik ham ortib boradi. Temperatura ortganda sirt taranglik kamayadi.
16.2. Sirt aktiv moddalar. Sirt aktivlik. Dyukle-Traube qoidasi. 
Erituvchining sirt tarangligini kamaytiruvchi moddalar sirt aktiv moddalar 
deyiladi (SAM). Sirt tarangligiga ta`sir etmaydigan sirt befarq, uni oshiruvchi 
moddalar – sirt noaktiv moddalar deyiladi. Sirt noaktiv moddalarga tuzlarning 
eritmalari misol bo„ladi. Ular suvda eriganda dissotsilanadi va chukli gidratlanadi, 
natijada suvning sirt tarangligi ortadi.
Odatda sirt aktiv moddalar organik moddalar bo„lib, ular ikki turga 
bo„linadi: chin eritma hosil qilib eriydigan moddalar – ularda uglerod atomlarining 
soni 7 tadan kam bo„ladi. Bular qatoriga spirtlar, aldegidlar, ketonlar, kislotalar va 
boshqa kichik molekulyar organiq moddalar kiradi. Ikkinchi turi – bu misella hosil 
qilib eriydigan moddalar – ular yana kolloid sirt aktiv moddalar deyiladi. Bular 
qatoriga oqsil, sovun va boshqalar kiradi. Bunday moddalar quyidagi xossalarga 
ega bo„ladi: misella hosil qilish, ko„pik hosil qilish va solyubilizasiyalanish. 
Misella hosil qilganligi uchun ham oqsillar eritmalari kolloid eritmalar qatoridan 
o„rin oladi. Sovunlarni ko„pik hosil qilib yuvish xossasi misella hosil qilish bilan 
bog„liqdir. Ko„pik hosil bo„lganda misellalarda qutbli uglevodorodning qutbli 
boshi misellaning tashqi tarafiga, qutbsiz dumi esa misellaning ichki tarafiga qarab 
yo„naladi va yog„ molekulalarini sovun eritganda, ular misellaning ichki qismiga 
to„planadi va suvning yuzasiga suzib chiqadi.
Kolloid SAM larning solyubilizasiyalash xususiyati deb, ularni muhitni 
tanlab erishiga aytiladi. Bir muhitda erishi kerak bo„lmagan moddani, sirt aktiv 
moddalar o„zining misellasi ichiga qamrab olib, boshqa – kerakli muxitda eritib 
beradi. Kolloid SAM larning solyubilizasiyalash xususiyatidan bo„yovchi 
eritmalarni tayyorlashda foydalanadilar. Chunki SAM larning solyubilizasiyalash 
xususiyati tufayli bo„uoqlar eritmaga o„tadi. SAM larning turlari, solyubilizatsiya, 
mitsella hosil bo„lishi to„g„risidagi savollarga keyinroq yana qaytamiz. 
SAM lar uchun konsentratsiya bilan sirt taranglikning bog„liqligi 16.3 
rasmda tasvirlangan grafik ko„rinishiga ega. Eritmalarning sirt tarangligi bilan 
konsentrasiyasi orasidagi boglanish Shishkovskiy tenglamasi orqali ifodalanadi:
bu yerda 
– toza erituvchining sirt tarangligi; 
– eritmaning sirt tarangligi; va 
– empirik konstantalar. 


236 
Sirt 
aktiv 
moddaning 
miqdoriy 
xususiyati sirt taranglikning konsentratsiya 
o„zgarishi bilan o„zgarishi, ya‟ni sirt 
taranglikning 
konsentratsiyaga 
nisbati 
hisoblanadi. Lekin konsentratsiyaning ta‟sirini 
ehtiborga olmaslik uchun konsentratsiya 
no„lga intilgandagi chegaraviy hosilasi, ya‟ni 
cheksiz suyultirilgan eritma uchun olinadi. Bu 
kattalik sirt aktivlik deyiladi: 
(
)
16.3 rasm. Eritmadagi SAM ning 
konsentratsiyasi va sirt 
taranglikning bog„liqligi. 
Sirt aktivlik moddaning eng muhim sirt tavsifi bo„lib, uning ko„p xossasi va 
qo„llanilish sohalarini belgilaydi. Sirt aktivlikning SI sistemasidagi o„lchov birligi 
J·m
2
/mol yoki N·m
2
/mol bilan ifodalanadi. 
Dyuklo organik kislotalar bilan suv orasidagi bo„ladigan ta‟sirni o„rganish 
natijasida, kislota tarkibida bitta CH
2
guruhining ortishi bilan kislotaning sirt 
aktivligi taxminan 3-3,5 marta ortishini aniqlashgan. Ushbu bog„liqlik Dyuklo-
Traube qoidasi deb nomlanadi. 
Shu o„rinda suyuqliklarning sirt tarangligini amaliy aniqlashning bir nechta 
usullari haqida to„xtalib o„tamiz. 

Download 4.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   81




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling