O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirli Buxoro davlat universiteti

 
 

---

29 
4-MAVZU: TEMIR UGLERODLI QOTISHMALAR 
 
Tayanch so’zlar: temir, uglerod, qotishma, atom, ferrit, austinit, 
semintet, holat diagrammasi, grafit, perlit, allatropik o’zgarishlar, 
modifikatsiya, kristall panjara, kritik nuqta, paramgnit, donachalar 
chegarasi. 
4.1. Temir-uglerod uning xossalari va tuzilishi 
Temir-metall, kul rangda, yumshoq, atom nomeri 26, massasi 
esa 55,85, t
0
erish = 1539
0 
S 
4.2-rasm. Temir-uglerod holat diagrammasi. 
Toza temirning sovishi a) temirning (ferritning( Fe, b) 
austenitning 
–mikrotuzilishi. 
Temir 
qattiq 
holda 
ikkita 
modefikatsiyaga ega (tuzilish, o‘zgarishi( ga bo‘lib, unga allotropik 
o‘zgarish deb aytiladi, ya’ni Fe va Fe.
 - modifikatsiya 1392
0
S dan yuqorida va 910
0 
S dan pastda 
hosil bo‘ladi. Ba’zi kitoblarda 1392-1539
0 
S oraliqidagi tuzilishni  
o’rniga  harfi bilan ham ifodalanadi. 
Fe – kristallik panjarasi yuza markazlashgan kubdan iborat 
bo‘lib – 768
0
S gacha u magnit xususiyatiga ega, unga Kyuri nuqtasi 
deyiladi, bu nuqtada ferromagnit va paramagnit o‘zgarishi ro‘y beradi, 
u A
r 
bilan ifodalanadi, zichligi 7,68 g(sm
3
.  – temir 910-1392
0
S u 

---

30 
paramagnit xususiyatga ega bo‘lib, kristallik panjarasi yuza 
markazlashgan kubdan iborat bo‘ladi. 
Kritik nuqtada 910
0
S    shu chiziq As
3
bilan ifodalanadi, 
qizdirilganda Ar
3
va kritik nuqta 1392
0
S    Ac
4
yoki Ar
4
bilan 
ifodalanadi.