O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

Ziyolilik. Ziyolilik tamoyili hozir biz anglaydigan tushuncha ma‘nosida nisbatan uzoq tarixga ega emas. U 
jadidchilik harakati bilan birga yuzaga keldi desak, xato qilmagan bo‘lamiz. Lekin bu tamoyilning inson 
faoliyatidagi dastlabki unsurlari O‘rta asrlar va undan keyingi davrlardagi ma‘rifatparvarlar hayotida shakllanganini 
e‘tirof etmoq lozim. Ya‘ni, u insoniyat jamiyatidagi madaniy va intellektual – aqliy taraqqiyot bilan bog‘liq. SHu 
bois uni inson paydo bo‘lganidan ancha keyin vujudga kelgan axloqiy hodisa deb talqin etish maqsadga muvofiq. 
XX asr allomalaridan biri, buyuk olmon faylasufi, «Frankfurt maktabi»ning namoyandasi Teodor Adorno Ikkinchi 
jahon urushidagi genotsiddan so‘ng, ziyolilik – axloqiy kategoriya, degan fikrga kelganida mutlaqo haq edi. 
SHuni alohida ta‘kidlash joizki, ziyolilik axloqiy tushuncha – tamoyil sifatida murakkab va ko‘pyoqlamalik 
tabiatiga ega. Ba‘zilar ziyolilik deganda oliy ma‘lumotli kishiga xos bo‘lgan fazilatni tushunadilar. Vaholanki, 
ziyolilik tamoyili tabaqa yoki guruhga mansublik ma‘nolarini anglatmaydi. Oddiy fermer – dehqon ham, haydovchi 
ham, farrosh ham ziyolilik tamoyili bilan ish ko‘rishi va atrofdagilar tomonidan: «Ha, falonchimi, juda ajoyib, ziyoli 
odam–da», degan yuksak ijtimoiy bahoga loyiq bo‘lishlari mumkin. Bunda u odamning kasbidan qat‘i nazar, ham 
bilim, ham fahm–farosat, ham oliy maqsadlar egasi ekani tushuniladi. SHunday qilib, ziyolilik asosida insonning 
ma‘naviy–ma‘rifiy yuksakligi, qalbidagi ichki nur, atrofni ham nurlantira oladigan ziyosi bilan belgilanadigan xatti–
harakatlar yotadi. 
Ziyolilik tamoyiliga hukmron–ma‘muriy doiralar va xalq tomonidan o‘ziga xos munosabatlar mavjud. 
CHunonchi, birinchi toifadagilar ko‘p hollarda ziyolilikka umumiy tarzda ijobiy munosabatda bo‘ladilar, lekin 
masala muayyan ziyoli shaxslarga borib taqalganda, manfaatlar to‘qnashuvi ro‘y beradi: ziyolilar hukmronlar 
toifasini ziyolilik tamoyili asosida yashashi va ish yuritishini talab qiladi, bu esa ularga, tabiiyki, yoqmaydi, buni 
hokimiyat ishlariga aralashish deb ijirg‘anadilar, turli bahonalar topib, zimdan ziyolilarga qarshi kurashadilar. 
Bunga Lev Tolstoydek buyuk, pokiza insonning cherkov tomonidan la‘natlanishi yoki norasmiy Turkiston 
Ligasining rahbari, istiqlol fidoyisi, mard sarkarda, haqiqiy ziyoli, chor armiyasi general–mayori Jo‘rabek 
Qalandarqori o‘g‘liga suiqasd uyushtirilishi – Qorasuvdagi o‘z yozgi bog‘ida sirli ravishda o‘ldirilishi hodisalari 
yaqqol misol bo‘la oladi. Mustamlakachilikka va totalitar tuzumlarga asoslangan mamlakatlarda ziyolilik tamoyiliga 
sodiq kishilar to‘g‘ridan–to‘g‘ri, ochiq qatag‘on qilinadilar. Bunga misol qilib, Fitrat, Qodiriy, CHo‘lpon kabi 
jadidlarni va Stalin–Hitler konslagerlarida halok bo‘lgan minglab ziyolilarni keltirish mumkin. 
Ziyolilik tamoyiliga oddiy fuqarolarning munosabatida esa ikki xil yondashuv ko‘zga tashlanadi. Ularning 
faol va ilg‘or qismi, millatning o‘zagini tashkil etadigan ko‘pchilik odamlar ziyolilarga havas bilan qaraydilar, 
ziyolilarning xatti–harakatlarini nafaqat ma‘qullaydilar, balki o‘z farzandlari va yaqinlariga namuna qilib 
ko‘rsatadilar. Ammo oddiy aholilik majburiyatidan boshqa narsani bilmaydigan, tarixdan «omma» deb atalib 
kelinadigan ijtimoiy qatlam kishilari, ularning ma‘lumotlari oliy yoki o‘rtaligidan qat‘i nazar, ziyolilarga istehzo 
bilan, «hokimiyat bilan o‘ynashgan esi pastlar» deb qaraydilar. Ana shu xudbin va mahdud «omma» qaysi yerda 
kamayib borsa, o‘sha jamiyatda taraqqiyot yuksak darajaga ko‘tariladi. Zero, ziyolilik keng ma‘nodagi fidoyilikdir. 
SHu bois mustaqilligimizning ilk kunlaridanoq bizda ziyolilik tamoyilini har bir fuqaroga singdirish uchun 
muntazam kurash olib borilmoqda. Uni singdirish esa ma‘naviyatni yuksaltirish orqali ro‘yobga chiqadi. Bu kurash 
tepasida ma‘naviyatni ustuvor soha deb e‘lon qilgan Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov turibdi.