Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti «Gumantiar fanlar»

FIFO usuli(ingliz tilidan. "First In First Out" - "birinchi kelgan, birinchi qolgan") - zaxiralar ishlab chiqarishga omborga birinchi bo'lib kelgan zahiralar narxida hisobdan chiqariladi. Shu bilan birga, FIFO usuli doirasida ishlab chiqarishga hisobdan chiqarilgan aylanma mablag'lar aslida qancha turishi muhim emas.
LIFO usuli(ingliz tilidan "Last In First Out" - "oxirgi keldi, birinchisi ketdi") - zaxiralar ishlab chiqarishga omborga oxirgi marta kelgan zahiralar narxida hisobdan chiqariladi. LIFO usuli bilan hisobdan chiqarilgan inventarizatsiya qiymati ham muhim emas, chunki ular omborga oxirgi kelganlarning narxi bo'yicha hisobga olinadi.
Har bir birlik narxida- ya'ni aylanma mablag'larning har bir birligi ishlab chiqarishga o'z tannarxida (bunday qilib aytganda, "bo'lak bo'yicha") hisobdan chiqariladi. Ushbu usul yordamida tovar-moddiy zaxiralarni hisobdan chiqarishga misol: zargarlik buyumlari, qimmatbaho metallar va boshqalarni hisobga olish.
O'rtacha xarajat- har bir turdagi inventar uchun o'rtacha tannarx hisoblab chiqiladi va u uchun inventar ishlab chiqarishga hisobdan chiqariladi. Bu usul Rossiya korxonalarida eng keng tarqalgan amaliyotlardan biri hisoblanadi.
Aylanma mablag'lardan foydalanish samaradorligi va ularning holati aylanma koeffitsienti (aylanma mablag'larning koeffitsienti) va aylanmasi kabi ko'rsatkichlar yordamida tahlil qilinishi mumkin.
Aylanma mablag'larning aylanish koeffitsienti - tahlil qilingan vaqt davomida aylanma mablag'lar tomonidan qancha to'liq aylanishlar amalga oshirilganligini ko'rsatadigan qiymat.
Aylanma mablag'lar aylanmasining nisbati (tavtologiya olinadi, lekin nima qilish mumkin) sotilgan mahsulot hajmining kompaniyaning yil uchun aylanma mablag'larining o'rtacha qiymatiga nisbati sifatida hisoblanadi
Korxona yoki tashkilotlarda kichik va kata aylanma mablag’lari mavjud bo’lib, ularning salbiy va ijobiy tomonlari mavjud.
Tovar aylanmasining tezlashishi muomalaga qo'shimcha mablag'larni jalb qilish, ulardan foydalanish rentabelligini oshirish, investitsiyalar va foyda o'rtasidagi davrni qisqartirish imkonini beradi.
Aylanmani sekinlashtiring- resurslarning "muzlatib qolishi" belgisi, ularning zahiralarda, tugallanmagan ishlab chiqarishda, tayyor mahsulotlarda "turg'unligi". Pul mablag'larini muomaladan chiqarish bilan birga.
Aylanma mablag'larning tarkibi va tuzilishi korxona hajmiga, uning faoliyat ko'lami va turiga, ta'minot bozorlaridan uzoqligiga bog'liq. moddiy resurslar va tayyor mahsulotlarni sotish, shuningdek, boshqa omillar.

Aylanma mablag'lar iqtisodiy faoliyatning eng muhim tarkibiy qismi bo'lib, ularsiz mahsulot ishlab chiqarish va iste'molchilarga sotish mumkin emas. Bu korxonaning "organizmida" o'ziga xos "qon" bo'lib, uning "a'zolari" ni (tsexlar, omborlar, xizmatlar) oziqlantiradi. Aylanma mablag‘larning samaradorligi, ulardan foydalanish samaradorligi esa korxonaning iqtisodiy natijalariga katta ta’sir ko‘rsatadi.

Aylanma mablag'lar tarkibi - bu aylanma mablag'larning alohida elementlari o'rtasida mablag'larni taqsimlash nisbati. Aylanma mablag‘lar tarkibini tahlil qilish asosida aylanma mablag‘larning qaysi qismi o‘z manbalari va uzoq muddatli kreditlar hisobidan, qaysi qismi jalb qilingan, shu jumladan qisqa muddatli kreditlar hisobidan moliyalashtirilishini aniqlash mumkin.

Aylanma mablag'larning tuzilishi ishlab chiqarish (operatsion) tsiklning o'ziga xos xususiyatlarini, shuningdek, moliyaviy tsiklning davomiyligi va xususiyatlarini aks ettiradi. Ishlab chiqarish tsikli xom ashyo va materiallarni sotib olishdan boshlanadi va tayyor mahsulotni jo'natish bilan tugaydi. Moliyaviy tsikl xom ashyo va materiallar yetkazib berish uchun kreditorlik qarzlarini to'lashdan boshlanadi va xaridor tomonidan debitorlik qarzini to'lash bilan tugaydi.

Korxonada aylanma mablag'larni tashkil etish moliyaviy xizmatlar faoliyatining muhim yo'nalishi hisoblanadi. Aylanma mablag'larni boshqarish vazifalariga quyidagilar kiradi: aylanma mablag'larning tarkibi va tarkibini aniqlash, aylanma mablag'larga bo'lgan ehtiyojni aniqlash, aylanma mablag'larni shakllantirish manbalarini aniqlash, aylanma mablag'larni tasarruf etish va ulardan samarali foydalanish.
Aylanma mablag'larning hajmi va tuzilishi tashkilot ehtiyojlariga javob berishi kerak. Aylanma mablag' minimal bo'lishi kerak, ammo kompaniyaning muammosiz va muvaffaqiyatli ishlashi uchun etarli. Har bir korxonada aylanma
mablag'larga bo'lgan ehtiyojning minimal miqdori ularning turlari bo'yicha belgilanadi. Bu ehtiyoj odatda norma deb ataladi. Aylanma mablag'larning ayrim turlari me'yorlashtirilgan deb hisoblanadi, ya'ni ular ehtiyoj me'yorlarini hisoblash uchun ishlatilishi kerak, boshqalari standartlashtirilmaydi va ular uchun normalarni hisoblashning hojati yo'q. Normativlashtirilmagan aylanma mablag‘larga pul mablag‘lari va hisob-kitoblar (debitorlik qarzlari) kiradi.
Aylanma kapital koeffitsientlarini turli usullar yordamida hisoblash mumkin. Ushbu usullarni korxona yoki tashkilotlarda qo'llashda sinchkovlik bilan o'rganish va amaliyotda qo'llash kerak bo’ladi.
Aylanma mablag'larni boshqarishning maqsadi - operatsion tsiklni qisqartirish bilan birga biznesning uzluksizligini ta'minlash. Bu orqali erkin pul oqimining ko'payishiga erishishga imkon beradi va natijada iqtisodiy qo'shilgan qiymatni oshiradi.