Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti «Gumantiar fanlar»

Aylanma kapital va uning aylanishi.

Mahsulot ishlab chiqarish uchun faqat mehnat vositalari (mashinalar, jihozlar, jihozlar) etarli emas. Ularga va korxona xodimlarining mehnatiga qo'shimcha ravishda dastlabki material, xom ashyo, blankalar ham kerak bo'ladi - ishlab chiqarish jarayonida tayyor mahsulot yaratilgan - mehnat ob'ektlari. Ushbu mehnat ob'ektlarini etkazib beruvchilardan sotib olish va ishchilarning mehnatiga haq to'lash uchun korxonaga pul kerak. Mehnat moddalari va pul resurslari birgalikda shakllanadi. Korxonaning aylanma mablag'lari, boshqaruv, optimal hajmni aniqlash, ishlab chiqarishga hisobdan chiqarish aylanma mablag'lar- bularning barchasi har qanday korxona uchun muhim va dolzarb savollardir.
«Tadbirkorlik» va «biznes» tushunchalari mazmun va mohiyatan bir faoliyatni anglatadi. Ammo faoliyatning novatorlik tomoni haqida gap borganda
«tadbirkorlik» tushunchasi ishlatiladi. Hozirgi zamon bozor iqtisodiyotida tadbirkorlik faoliyatining quyidagi shakllari samarali amal qilib kelmoqda: xususiy tadbirkorlik, mas’uliyati cheklangan va mas’uliyati cheklanmagan jamiyatlar, hissadorlik jamiyatlari. Hissadorlik jamiyatlarining rivojlanishi milliy iqtisodiyot uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Hissadorlik jamiyatlarining paydo bo‘lishi qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantiradi, iqtisodiyotga to‘g‘ridan~to‘g‘ri investitsiyalar oqimini ko‘paytiradi, aholining keng qatlamini tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishga undaydi.
Aylanma kapital – kapital (ishlab chiqarish fondlari)ning har bir ishlab chiqarish siklida "Ishchi sarf etiladigan va qiymati ishlab chiqarilgan tovarda toʻliq oʻtadigan qismi. Sarflangan Aylanma kapital miqdori kapi-talning doiraviy aylanishi oxirida tovar sotilishi bilan pul shaklida ishlab chiqaruvchi qoʻliga qaytadi. Xomashyo, materiallar, yoqilgʻi va boshqa, shuningdek ish kuchi sotib olishga sarflanadigan harajatlar Aylanma kapital ga kiradi.

Korxona aylanma kaptalining aylanishi:

Misol uchun, korxonada xomashyo va materiallarni sotib olishga sarflaydigan mablag'lari bor. Bu birinchi transformatsiya: pul (naqd pul emas) moddiy ob'ektlarga - zaxiralarga (qismlar, blankalar, materiallar va boshqalar) aylantirildi.

Keyin inventarizatsiya ishlab chiqarish jarayonida qayta ishlanadi, tugallanmagan ishlab chiqarish (WIP) bosqichiga o'tadi va oxir-oqibat tayyor mahsulotga aylanadi. Bular ikkinchi va uchinchi o'zgarishlar - aktsiyalar hali korxona uchun naqd pulga aylanmagan, lekin allaqachon shakli va rolini o'zgartirgan.
Va nihoyat, tayyor mahsulot tashqariga sotiladi (iste'molchilarga yoki sotuvchilarga sotiladi) va kompaniya ishlab chiqarish jarayonini qayta tiklash uchun resurslarni sotib olishga yana sarflanishi mumkin bo'lgan pulni oladi. Va ikkinchi bosqichda hamma narsa yana takrorlanadi. Bu tayyor mahsulotlarning naqd pulga to‘rtinchi konvertatsiyasi.
Hozirgi sharoitda amortizatsiya ajratmalari rivojlangan mamlakatlarda kapital qo‘yilmalami moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi. Shunga ko‘ra, davlat ko‘pincha firmalarga jadallashtirilgan amortizatsiyani qo‘llashga ruxsat
beradi. Jadallashtirilgan amortizatsiya ajratmalarining yuqori normalarini belgilash
orqali asosiy fondlar qiymatini nisbatan qisqaroq vaqt ichida ro‘yxatdan chiqarish imkonini beradi. Odatda jadallashtirilgan amortizatsiyani qo‘llash asosiy fondlaming aktiv qismi uchun ruxsat etiladi. Biroq, bu holat nafaqat asosiy kapitalning tezroq yangilanishini, balki ishlab chiqarish xarajatlarini amortizatsiya ajratmalariga to‘g‘ri keluvchi qismining oshib ketishiga ham olib keladi.
Asosiy kapitaldan foydalanish samaradorligining oshishi, eng avvalo, qo‘shimcha kapital mablag’ sarflanmasdan turib mahsulot hajmini ko‘paytirishda o‘z ifodasini topadi. Bir tomondan, milliy mahsulot yoki milliy daromadning o'sish sur’atlari bilan, ikkinchi tomondan, asosiy kapitalning o‘sish suratlari o‘rtasidagi nisbat milliy iqtisodiyot miqyosida asosiy kapitaldan foydalanish samaradorligining umumlashuvchi ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi. Asosiy kapitaldan foydalanish samaradorligi ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi bilan asosiy kapital qiymati o‘rtasidagi aloqani aks ettirib, u o‘zaro bog‘liq ikki ko‘rsatkich - kapitaldan olinadigan samara (K.) va mahsulotning kapital sig‘imi (K ig) ko‘rsatkichlari bilan ifodalanadi.
Ishlab chiqarish uchun mashina, uskunalar, bin ova inshootlarning o’zi kifoya qilmaydi. Buningb uchun xom ashyo, yoqilg’I, elektroenergiya, butlovchi qismlar, ularni qayta ishlab yoki yig’ib mahsulot yaratuvchi ish kuni ham talab qilinadi. Bularga sarflangan pul esa aylanma kapitalni hosil qiladi.
Aylanma kapital shunday kapitalki, uning bozor qiymati bir tsiklining o’zida yaratilgan tovar xizmatlarga to’laligicha va bir yo’la o’tadi. Aylanma kapital amaliyotda aylanma vositalar deb yuritiladi va buxgalteriyada hisob-kitob qilinadi. Aylanma kapital bu firma yoki tashkilotning ashyoviy resurslar va ish kuchiga sarflangan mablag’lardir.