O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat univеrsitеti axborot tеxnologiyalari va kompyutеr injiniringi fakultеti axborot tеxnologiyalari kafеdrasi kurs ishi

metodlari
Tavsifi
append()	Ruyxatga ma’lumot qushish
clear()	Ruyxatni barcha elementlarini tozalash
copy()	Ruyxat elemetini nusxalash
count()	Ruyxat elementlari sonini anishlash
extend()	Ruyxat oxiridan boshqa ruyxatr elementlarini qushish
index()	Belgilangan element indeksini qaytaradi
insert()	Belgilangan positsiyadan element qushish
pop()	Belgilangan elementni o’chirish
remove()	Belgilangan elementni o’chirish
reverse()	Ruyxatni teskarisiga aylantiradi
sort()	Ruyxat elementlarini tartiblaydi

Python-dagi massiv bir xil turdagi ob'ektlarni saqlash uchun ishlatiladigan tartiblangan ma'lumotlar strukturasidir. Funktsional maqsadlariga ko'ra, ular ro'yxatlarga o'xshaydi, lekin ular kiritilgan ma'lumotlar turiga, shuningdek, ularning hajmiga nisbatan ba'zi cheklovlarga ega. Ushbu xususiyatga qaramay, massivlar Python dasturlash tilida ma'lumotlar to'plamlari bilan ishlash uchun juda funktsional vositadir.

Yaratish va to'ldirish

Python 3 da yangi massivni qo'shishdan (yaratishdan) oldin siz bunday ob'ekt bilan ishlash uchun javob beradigan kutubxonani import qilishingiz kerak. Buning uchun dastur fayliga import * massividan qatorni qo'shishingiz kerak. Yuqorida aytib o'tilganidek, massivlar bitta doimiy ma'lumotlar turi bilan o'zaro ta'sir qilish uchun mo'ljallangan, buning natijasida ularning barcha hujayralari bir xil o'lchamga ega. Massiv funktsiyasidan foydalanib, siz yangi ma'lumotlar to'plamini yaratishingiz mumkin. Quyidagi misol Python massivini to'ldirishni ko'rsatadi - yuqorida tavsiya etilgan usul yordamida butun sonlarni yozish.

massiv importidan *

ma'lumotlar = massiv('i', [2, 5, 4, 0, 8])
Ko'rib turganingizdek, massiv funksiyasi ikkita argumentni oladi, ulardan birinchisi yaratilayotgan massivning turi, ikkinchisi esa uning qiymatlarining dastlabki ro'yxati. Bu holda i 2 bayt xotirani egallagan ishorali butun sondir. Buning o'rniga boshqa primitivlardan foydalanish mumkin, masalan, 1 baytlik belgi (c) yoki 4 baytlik float (f).

Shuni yodda tutish kerakki, massiv faqat bitta turdagi ma'lumotlarni saqlashi mumkin, aks holda dastur chaqiruvi muvaffaqiyatsiz bo'ladi.

Kvadrat qavslar yordamida elementga murojaat qilishingiz mumkin, masalan, ma'lumotlar[2].

Element qo'shish

Python massiviga yangi element qo'shish uchun insert usulidan foydalaning. Buni amalga oshirish uchun siz uni avval yaratilgan ob'ekt orqali chaqirishingiz va ikkita qiymatni argument sifatida kiritishingiz kerak. Birinchisi (4) massivdagi yangi elementning indeksi, ya'ni uni joylashtirish kerak bo'lgan joy uchun javob beradi, ikkinchisi (3) esa qiymatning o'zi.

massiv importidan *

ma'lumotlar = massiv('i', [2, 5, 4, 0, 8])
data.insert(4, 3)
Shuni esda tutish kerakki, siz faqat avval yaratilgan ob'ekt massivga tegishli bo'lgan turdagi ma'lumotlarni qo'shishingiz mumkin. Bunday operatsiyani bajarishda mavjud hujayralar soni dasturning joriy ehtiyojlariga qarab ortadi.

Elementni olib tashlash

Python-da siz argumenti hujayra indeksi (3) bo'lgan pop usuli yordamida massivdan keraksiz elementlarni olib tashlashingiz mumkin. Yangi element qo'shilganda bo'lgani kabi, misolda ko'rsatilganidek, usul oldindan yaratilgan ob'ekt orqali chaqirilishi kerak.

massiv importidan *

ma'lumotlar = massiv('i', [2, 5, 4, 0, 8])
data.pop(3)
Ushbu operatsiyani bajargandan so'ng, massivning mazmuni mavjud xotira katakchalari soni joriy elementlar soniga mos keladigan tarzda o'zgartiriladi.
Chiqish
Dasturdagi har qanday ma'lumotlar bilan ishlashda vaqti-vaqti bilan ularni tekshirish kerak bo'ladi, bu esa ekran chiqishi yordamida osonlik bilan amalga oshirilishi mumkin. Chop etish funksiyasi bu amalni bajarishga yordam beradi. Argument sifatida avval yaratilgan va to'ldirilgan massivning elementlaridan birini oladi. Quyidagi misolda u for tsikli yordamida qayta ishlanadi, bunda ma'lumotlar massivining har bir elementiga avval aytib o'tilgan chop etish usuliga o'tish uchun vaqtinchalik identifikator beriladi.

massiv importidan *

ma'lumotlar = massiv('i', [2, 5, 4, 0, 8])
ma'lumotlarda men uchun:
chop etish (i)
Yuqoridagi kodning chiqishi Python massivining chiqishidir - oldindan tayinlangan barcha butun qiymatlarni takrorlang va ularni bitta ustunga birma-bir chiqaring.

O'lchamni olish

Dasturni bajarish jarayonida massiv hajmi o'zgarishi mumkinligi sababli, ba'zan uning tarkibidagi elementlarning joriy sonini bilish foydali bo'ladi. len funksiyasi Pythonda massiv uzunligini (hajmini) butun son qiymati sifatida olish uchun ishlatiladi. Python-da ekrandagi massiv elementlari sonini ko'rsatish uchun siz chop etish usulidan foydalanishingiz kerak.

massiv importidan *

ma'lumotlar = massiv('i', [2, 5, 4, 0, 8])
chop etish (len(ma'lumotlar))
Yuqoridagi koddan ko'rinib turibdiki, chop etish funksiyasi len natijasini argument sifatida qabul qiladi, bu esa konsolga raqamli qiymatni chop etish imkonini beradi.

Ikki o'lchovli massiv

Ba'zi hollarda ma'lum bir ma'lumot to'plamini to'g'ri ko'rsatish uchun oddiy bir o'lchovli massiv etarli emas. Python 3 dasturlash tilida ikki o'lchovli va ko'p o'lchovli massivlar mavjud emas, lekin bu platformaning asosiy imkoniyatlari osongina ikki o'lchovli ro'yxatni yaratishga imkon beradi. Shunga o'xshash dizaynning elementlari ustunlar va qatorlarda joylashgan bo'lib, quyidagi misolda ko'rsatilganidek to'ldiriladi.

d1 = []
(5) oralig'idagi j uchun:

d2 = []
diapazondagi i uchun(5):
d2 qo'shish (0)
d1 qo'shish(d2)
Bu erda siz 2D ma'lumotlar to'plamini amalga oshirishning asosiy g'oyasi bitta katta d1 ro'yxati ichida bir nechta d2 ro'yxatlarini yaratish ekanligini ko'rishingiz mumkin. Ikkita for loop yordamida 5 × 5 o'lchamli matritsa avtomatik ravishda nollar bilan to'ldiriladi. append va r usullari bu vazifani bajarishda yordam beradi.
ko'p o'lchovli massiv
Murakkab ro'yxat sifatida taqdim etilgan ikki o'lchovli massivda bo'lgani kabi, ko'p o'lchovli massiv ham "ro'yxat ichidagi ro'yxatlar" tamoyiliga muvofiq amalga oshiriladi. Quyidagi misolda uchta for döngüsü yordamida nol elementlar bilan to'ldirilgan uch o'lchovli ro'yxatni yaratish aniq ko'rsatilgan. Shunday qilib, dastur o'lchamlari 5×5×5 bo'lgan matritsa hosil qiladi.

d1 = []
(5) oraliqdagi k uchun:

d2 = []
(5) oralig'idagi j uchun:
d3 = []
diapazondagi i uchun(5):
d3 qo'shish (0)
d2 qo'shish(d3)
d1 qo'shish(d3)
Ikki o'lchovli massivga o'xshab, kvadrat qavs ichidagi indekslar yordamida yuqorida tuzilgan ob'ektning katakchasiga murojaat qilishingiz mumkin, masalan, d1[4][2][3].

Xulosa
Xulosa sifatida shuni aytish kerakki Python dasturlash tilining yaratilish tarixi, imkoniyatlari va Python dasturlash tilini Windows operatsion tizimida o`rnatish haqida o‘rgandim. Python dasturida ishlaydigan foydalanuvchilar uchun uning sintaksisi, asosiy operatorlari, fayllar, funksiyalar bilan ishlash sanoq sistemalari va satrlar bilan ishlash haqida muhim zaruriy ma’lumotlar keltirilgan. Qo`llanmani o`qigan har bir qiziquvchi Python dasturini o`rnatish boshqa odatiy dasturlarni o`rnatish kabi hech qanday qiyinchiliksiz o`rnatilishini, tilning sintaksisi o`zi kabi sodda va oson ekanligini, o`zgaruvchilarning tipini e’lon qilinmasligini, shuningdek sonlar bilan ishlaganda nafaqat butun va haqiqiy sonlar ustida balki kompleks sonlar ustida ham amallar bajarishni ko`rsatilgan misollar yordamida o`rgana oladi va uni amaliyotda bajara oladi. Satrlar bilan ishlash va ular ustida amallar bajarish haqida ham yetarlicha ma’lumotlar keltirilgan. Ushbuda yana ro`yxat, kortej, lug`at va to`plam tushunchalari va ularni qanday yaratish mumkinligi ular ustida amallar bajarish haqida ma’lumotlar keltirilib misollar yordamida tushuntirilgan. Shuningdek, modul tushunchasi, Python dasturining juda boy kutubxonaga ega ekanligi haqidagi ma’lumotlar berilgan bo`lib, ko`plab modullar shu jumladan sys, copy, time, math, cmath, random, os modullari ularning funksiyalari va qo`llanilishi haqida yozilib, misollar keltirish yordamida amaliyotda qo`llab tushuntirilgan. O`quvchilar o’z ustilarida mustaqil ishlashlari va Python dasturida ishlash bo`yicha bilim saviyalarini oshirish uchun standart modullardan foydalanishlari taklif etilgan. Python dasturlash tilining afzallik tomonlari tushuntirib berildi.

O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim Vazirligi

Andijon davlat universiteti
Axborot texnologiyalari va kompyuter injinering fakulteti
Informatika o‘qitish metodikasi yo’nalishi
4 kurs 419-gurux talabasi Ergashev Doniyorbekning
“Pythonda bir o‘lchovli massivlar bilan ishlash” mavzusini
o’qitish metodikasi” mavzusidagi kurs ishiga

RAHBAR XULOSASI

Bugun mamlakatimizda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini davlat boshqaruvi, iqtisodiyot tarmoqlari, ijtimoiy soha va kundalik hayotga izchil joriy etish bo’yicha keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Shu sababdan hozirgi kunda dasturlash tillarini yuqori saviyada o’rganish, yangi imkoniyatlari bilan tanishish va amaliyotda qo’llay olish uning imkoniyatlaridan to’laqonli foydalanish bugungi kunda korxona xodimlari, o’qituvchi va talabalar, shu soha bilan shug’illanuvchi mutaxassislar, dasturchilar oldida turgan eng muhim va asosiy vazifalardan biridir. Shu ma’noda Python dasturlash tilining “Pythonda bir o‘lchovli massivlar bilan ishlash” mavzusini o’rgatish informatika va axborot texnologiyalari oldida turgan muammolaridan biridir.Ushbu fikrlardan ma’lum bo’ladiki, tanlangan kurs ish “pythonda o’zgaruvchilarni tavsiflash” tushunchasi juda kerakli mavzu hisoblanib. Ta’lim yo’nalishi sohasidagi masalalarni yechishda, tajriba natijalarini qayta ishlashda, hozirgi kundagi insonlarni o’yga solib turgan muammolarni hal etishda, turli sohalarda meditsina, biznes, qurilish va boshqa bir qancha sohalarda insonlarni qo’l mehnatini va ko’p vaqtini olib kelayotgan ishlarni tez va oson eng asosiysi mukamal hal etishda dasturlashdan foydalanish hozirgi davr talabi hisoblanadi.
Ergashev Doniyorbekni kurs ishi mavzusini mustaqil ravishda bajarganligi,internet ma’lumotlaridan keng foydalanganligini hisobga olib, ushbu kurs ishini ijobiy bahoga himoya qilishiga ishonch bildiraman.

Ish rahbari: _________ Abdujabborov M.

O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim Vazirligi
Andijon davlat universiteti
Axborot texnologiyalari va kompyuter injinering fakulteti
Informatika o‘qitish metodikasi yo’nalishi
4 kurs 419-gurux talabasi Ergashev Doniyorbekning
“Pythonda bir o‘lchovli massivlar bilan ishlash” mavzusini
o’qitish metodikasi” mavzusidagi kurs ishiga