O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

O’quv materiallar:
1.1.	Ma’ruza kursi.
1.2.	Amaliy mashg’ulotlarni bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatma.
2.	Mustaqil ta’lim mashg’ulotlari:
2.1.	Mustaqil ta’lim bo’yicha uslubiy ko’rsatma.
3.	Glossariy.
4.	Ilovalar:
4.1.	Fan dasturi.
4.2.	Ishchi o’quv dastur.
4.3.	Sillabus.
4.4.	Tarqatma materiallar.
4.5.	Testlar.
4.6.	Ishchi o’quv dasturiga muvofiq baholash mezonlarini qo’llash bo’yicha uslubiy ko’rsatmalar.
4.7.	Fanning o’ziga xosligiga qarab o’rganish bo’yicha boshqa materiallar.
4.8.	O’UM ning elektron varianti.

1.O’quv materiallar:


1.1. O’quv qo’llanma


O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
DILOROM ORTIQOVA

IQTISODIY XAVFSIZLIK

O’zbekiston Respublikasi
Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar
faoliyatini muvofiqlashtiruvchi kengashi tomonidan
oliy o’quv yurtlarining iqtisodiy ta’lim yo’nalishlari
uchun o’quv qo’llanma sifatida
tavsiya etilgan

Toshkent 2010

Dilorom Ortiqova. Iqtisodiy xavfsizlik (O’quv qo’llanma). – T.: TDIU, 2010. 150 bet

O’quv qo’llanmada mamlakat, korxonalar iqtisodiy xavfsizligi masalalari, unga bo’ladigan tahdidlar, uning ko’rsatkichlari, mezonlari va quyi chegaraviy miqdorlari to’g’risida tasavvurlar beriladi.
Unda globallashuv jarayonlarining mamlakatlar iqtisodiy xavfsizligiga ta’siri, iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda regional tashkilotlarning o’rni va roli, terrorizm, xufiyona iqtisodiyot, Korruptsiya va ularning iqtisodiy xavfsizlikka ta’siri masalalariga alohida o’rin berilgan.
O’quv qo’llanma oliy o’quv yurtlarining iqtisodiy ta’lim yo’nalishlari o’qituvchilari, bakalavr va magistratura bosqichida tahsil olayotgan talabalarga mo’ljallangan.
Mas’ul muharrir: i.f.d.,prof. B.B. Berkinov

Taqrizchilar:

iqtisod fanlari doktori, prof. X.P. Abulqosimov
iqtisod fanlari doktori, prof. A.F. Rasulev


Kirish
Taraqqiyotning hozirgi bosqichida mamlakatlarning iqtisodiy xavfsizligi muhim ahamiyat kasb etadi. Negaki, iqtisodiyotning xavfsizligi holati turli ijtimoiy-iqtisodiy qarorlar qabul qilishda orientir bo’lib xizmat qiladi.
Iqtisodiy tizimdagi har qanday o’zgarishlar turli xavf-xatar va tahdidlarning namoyon bo’lishi bilan birga kechadi. SHuning uchun ham mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash, unga bo’ladigan turli tahdidlarning oldini olish masalasi yuzaga keladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimovning «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarining muqaddimasida “xavfsizlik”, “barqarorlik” va “sobitqadam rivojlanish” kabi tushunchalar do’stlik va hamkorlikning ramzi ekanligi va “aynan ana shu tushunchalar har bir mamlakatning, har bir xalqning tinchligi, farovonligi, ravnaqi uchun mustahkam poydevor”¹ yaratishi alohida ta’kidlab o’tilgan. SHuning uchun ham O’zbekiston o’zining mustaqil taraqqiyoti davomida xavfsizlikni, barcha sohalarda barqarorlik va taraqqiyotni ta’minlash borasida izchil siyosat olib bordi.
Inson hayot faoliyatining barcha sohalarida unga u yoki bu darajada ta’sir ko’rsatadigan xavf-xatarlar mavjud bo’lib, shu faoliyatni amalga oshirishda, yaqin va uzoqni ko’zlab, maqsadlar qo’yishda ularni hisobga olish kerak bo’ladi. Aks holda ushbu xavf-xatarlar real tahdidga aylanib, jamiyatdagi barqarorlikka putur yetkazishi mumkin.
Mamlakat iqtisodiyotining rivojlanish yo’nalishlarini belgilashda, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda ularning oqibatlarini xavfsizlik nuqtai- nazaridan tahlil qilmasdan va baholamasdan turib biror bir yo’nalishga ustuvorlik berish davlat va jamiyatning hayot faoliyatini ta’minlovchi tizimlarning parokandaligiga olib kelishi mumkin.
Mintaqaviy va lokal urushlar, texnogen xarakterga ega bo’lgan halokatlar, dunyoning bir mamlakatida boshlanib, tezlik bilan boshqa mamlakatlarga ham tarqalayotgan inqirozlar, terroristik aktlar ham milliy, ham xalqaro darajalarda xavfsizlikni ta’minlashning zaruriyatini cheksiz oshirmoqda.
AQSH ipotekali kreditlash tizimida ro’y berib, keyinchalik dunyoning boshqa mamlakatlariga tarqalib, global xarakter kasb etgan moliyaviy-iqtisodiy inqiroz jahonning hech bir davlati xavf-xatarlardan kafolatlanmaganligini namoyon qildi.
O’zbekiston ham integratsiyalashgan global iqtisodiy makonning uzviy bir qismi sifatida jahon iqtisodiy inqirozining tobora kuchayib borayotgan salbiy oqibatlarini his etayotgani va bundan keyin ham his etishi² Respublika Prezidenti I.Karimovning «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari» asarida ta’kidlab o’tildi. Demak, globallashuv sharoitida mamlakatlarning milliy iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashning dolzarbligi yanada ortib boradi.
SHundan kelib chiqiladigan bo’lsa, iqtisodiyot sohasiga oid juda ko’p bilimlarni “xavfsizlik” tushunchasini hisobga olgan holda to’ldirish yoki tuzatish maqsadga muvofiqdir.
Keyingi yillarda iqtisodiy xavfsizlik muammolari siyosiy arboblar, olimlar va tadqiqotchilarning e’tiborini jalb qilib kelmoqda. Xavfsizlik masalalari qadimdan faylasuflar, iqtisodchi va siyosatchilar, jumladan, Demokrit, Aristotel, Platon kabi allomalarni ham o’ylantirgan.
XX asrda jamiyat xavfsizligiga bo’lgan zamonaviy qarashlarga V.Paretto va rossiyalik yirik olim A.Bogdanovlarning asarlarida asos solingan.³
«Xavfsizlik» tushunchasi ko’p qirrali bo’lib, turlicha ma’noda talqin etiladi. SHunga qaramasdan ularda umumiy g’oya ham mavjud bo’lib, bunga ko’ra xavfsizlik insoniyat hayotining turli sohalarida vujudga keladigan xavf- xatarlardan himoyalanish, kafolatlanish ma’nosini anglatadi. Xavf-xatar esa davlat va jamiyat rivojlanishiga, normal amal qilishiga tahdid soluvchi potensial yoki real kuch, omil hisoblanadi.
O’quv qo’llanmada xavfsizlikning ijtimoiy, siyosiy, axborot, oziq-ovqat, moliyaviy kabi turlarining ahamiyatini va muhim ekanligini tan olgan holda, iqtisodiy xavfsizlik milliy xavfsizlikning asosi sifatida ko’rib chiqilgan.