O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Analogiya – shunday xulosaki, bunda predmetlar ba’zi belgilarining o‘xshashligi   bo‘yicha bu 
predmetlar boshqa belgilari   bo‘yicha ham o‘xshash, degan taxminiy xulosa chiqariladi. Analogiya 
“xususiydan  xususiyga  boradigan”,  bir  konkret  faktdan  boshqa  konkret  faktlarga  boradigan 
xulosadir. 
Masalan,  uch  xonali  sonlarni  qo‘shish  va  ayirishning  yozma  usullarini    ko‘p  xonali  sonlarni 
qo‘shish  va  ayirishga  o‘tkazish  analogiya  usulini  qo‘llashga  asoslangan.  Shu  maqsadda  metodik 
adabiyotlarda    ko‘p  xonali  sonlarni  yozma  qo‘shish  va  ayirish  bilan  tanishtirishda  shunday 
misollarni  yechish tavsiya qilinadiki, bunda  har bir navbatdagi  misol oldingisini o‘z  ichiga oladi. 
Masalan: 
    126       4752      54752       837      6837       76837 
  +172    + 3246    +43246    - 425    - 2425     - 52425 
Bunday  misollarni  yechgandan  keyin    o‘quvchilarning  o‘zlari    ko‘p  xonali  sonlarni  yozma 
qo‘shish  va  ayirish  uch  xonali  sonlarni  yozma  qo‘shish  va  ayirishdek  bajariladi,  deb  xulosa 
chiqaradilar. 
 Yuqorida qaralgan metodlardan (induksiya, deduksiya, analogiya) foydalanishzamirida  analiz, 
sintez, taqqoslash, umumlashtirish va abstraksiyalash kabi aqliy operasiyalar yotadi. 

---

17 
 
Butunni uning tashkil etuvchi qismlariga ajratishga yo‘naltirilgan fikrlash (tafakkur) usuli analiz 
deb ataladi. 
Predmetlar yoki hodisalar orasida bog‘lanishlar o‘rnatishga yo‘naltirilgan tafakkur usuli  •deb 
ataladi. 
100  sonida nechta o‘nlik va nechta birlik bor, degan savolga javob berishda  o‘quvchilar sonni 
analiz qilishadi. 
 Shu so‘zlarga amal qilishadi (ya’ni noto‘la analiz o‘tkazishadi), bunday qilish esa  ko‘pincha 
xatoga, ya’ni xato sintezga olib keladi. 
Тaqqoslash  usuli  qaralayotgan  sonlar,  arifmetik  misollar,  masalalarning  o‘xshash  va  farqli 
alomatlarini ajratishdan iborat. 
Matematika  boshlang‘ich  kursi  taqqoslash  usulining  qo‘llanilishi  uchun  katta  imkoniyatlar 
ochib  beradi:  sonlarni,  ifodalar  va  sonlarni  taqqoslash;  ikkita  ifodani  taqqoslash;  masalalarni 
taqqoslash va h.k.  
Yangi matematika tushunchalarni, qonunlarni tarkib toptirishda bolalar umumlashtirishga duch 
keladilar. 
Umumlashtirish  –  bu  o‘rganilayotgan  ob’ektlardan  umumiy  muhim  tomonlarini  ajratish  va 
ularni muhim emaslaridan ajratishdan iborat. 
 Nazorat uchun savollar 
1. O‘qitish metodlari deyilganda nimani tushunasiz? 
2. O‘qitish metodlarining turlarini ayting. 
3. Boshlang‘ich sinflarda qanday og‘zaki o‘qitish metodlari ishlatiladi?  
4. Induksiya, deduksiya va analogiya metodlarining mohiyati nimadan iborat? 
  
O‘quvchilarning faollik darajasiga ko‘ra farqlanuvchi metodlar, o‘quvchilarning mustaqil 
ishlari  
Faollashtiruvchi (interfaol) darslar. 
O‘qituvchi  boshchiligada  bajariladigan  o‘quvchilarning  mustaqil  ishlari  o‘quvchilarning 
umumiy rivojlanishlariga yo‘naltirilganligini yana bir karra ta’kidlaydi.  
Didaktik adabiyotlarda mustaqil ish tushunchasini har xil ta’riflanadi. 
Mustaqil ishlar quyidagilarga  ko‘ra o‘zaro farq qilinadi: 
a) didaktik maqsadlar   bo‘yicha: o‘quvchilarni yangi materialni qabul qilishga (idrok qilishga) 
tayyorlashga,  yangi  bilimlarni  o‘zlashtirishga,  mustahkamlashga,  ilgari  o‘tilgan  materialni 
takrorlashga yo‘naltirilgan   bo‘lishi mumkin; 
b)  o‘quvchilar mustaqil ishlayotgan material   bo‘yicha: darslik bilan, didaktik material ustida, 
bosma asosli daftar ustida ishlash va hokazo; 
d)    o‘quvchilardan  talab  qilinadigan  faoliyat  xarakteri      bo‘yicha:  bu  nuqtayi  nazardan 
bajariladigan ishlarni berilgan namuna,  qoida  bo‘yicha va hokazo bir-biridan farq qilinadi; 
  O‘quvchi maxsus topshiriq ustida ishlaydi. Matematikadan deyarli har bir darsda 2–3 ta qisqa 
vaqtli mustaqil ish o‘tkazish maqsadga muvofiq ekanligini ta’kidlab o‘tamiz. 
IV.  O‘quvchilarni mustaqil faolliklari darajasiga  ko‘ra klassifikasiyalanuvchi metodlar 
1.  Izohli-illyustrativ  metod.  Yangi  axborotlarni  ilgari  o‘zlashtirilgan  axborotlar  bilan 
taqqoslashadi va eslab qolishadi. 
2.  Reproduktiv  metod.  Reproduktiv  metodning  asosiy  belgisi  faoliyat  usulini  tiklash  va 
o‘qituvchining topshiriqlari   bo‘yicha takrorlashdan  iborat.  Bu metod yordamida  o‘quvchilarda 
malaka va  ko‘nikmalar tarkib topadi. 
3. Bilimlarni muammoli bayon qilish.    
 Izlanishlarni olib borishga o‘rgatadi. 
4. Qisman izlanish yoki evristik metod.  
 O‘qitishning tadqiqot metodi.  
Masalan,  1-sinf  o‘quvchilarida  sonni  yig‘indiga  qo‘shish  uquvini  shakllantirish  metodikasini 
qaraylik. O‘quvchilarga ushbu tengliklarni namoyish etuvchi rasmlar ko‘rsatiladi: