O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi «boshlang'ich sinflarda sinfdan tashqari ishlar»

Ekskursiya o'tkazishdan maqsad nimaligi bolalarga tushunarli bo'lishi nihoyatda muhimdir, shunday bo'lganda bolalar oldindan nima qilishlari kerakligini va o'zlarini qanday tutishlari kerakligini bilib oladilar.
Maktabning joylashgan o'rniga qarab bolalar bilan har xil ustaxonalarga, fabrikalarga, kombinatlarga, fermalarga, shirkat xo'jaligi va fermer xo'jaligi hamda boshqa joylarga ekskursiyalar o'tkaziladi.
Qurilish materialidan, mashinalardan, ishchi kuchlaridan va boshqa narsalardan foydalanish haqida masalalar tuzish va yechish mumkin. Shunday masalalardan ba'zilarini keltiramiz:

1. 
   Bir soatda ekskavator 4 m uzunlikda poydevor chuqurligini kavlaydi. Shunday ish unumi bilan u 7 soatda qancha chuqurlik (o'ra) kovlaydi?
   
2. 
   Qurilishga yuk tashishda 4 ta avtomashina ishlamoqda. Ularn­ing har birida bitta haydovchi va ikkita yukchi ishlaydi. Material tashishda hammasi bo'lib qancha odam band?
   

Qurilish materiallaridan mehnat darslari uchun stendlar tayyorlashda foydalanish mumkin, bunda binolarning maketlarini tayyorlash ham mumkin.
Sinfdan tashqari ishlarni tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi quyidagilarga asoslanishi kerak.
1. Darsda o‘quvchilar olgan bilim, malaka va ko‘nikmalarni hisobga olgan holda o‘tkaziladi.
2. Sinfdan tashqari ishlar o‘quvchilarning xoxishi, havaskorligi, ijodkorligi tamoyiliga asoslanishi va har bir o‘quvchini fikriga qarab ularni qoniqtirish maqsadida tashkil qilinadi.
3. Sinfdan tashqari ishlarni o‘tkazish shakllari darslardan farq qilib qiziqarli tomoni kuchli bo‘ladi. Buning uchun zaruriy shart shuki, o‘tkaziladigan ishning rejalashtirilishi va tizimliligining murakkabligidadir.
Quyida sinfdan tashqari mashg‘ulotlar o‘tkazish rejasini keltiramiz.

№	O‘tkaziladigan tadbirlar	Tadbir mavzulari	Tadbirning o‘tkazilishidan maqsad	O‘qituvchi faoliyati	O‘quvchi faoliyati
1	Matematik o‘yinlar	Quvnoq sanoq o‘yini	10 gacha bo‘lgan sinlarni	O‘quvchilarga 10 gacha bo‘lgan sonlarni tushuntirish	10 gacha bo‘lgan sonlarni bilish
2	Matematik ertaliklar	Tarixiy masalalar	Tarixiy misol va masalalarni o‘rganish	Misol va masalalarni tayyorlash va ertaliklarni boshqarish. Tarixiy misol va masalalarga qiziqtirish	Misol va masalalarni yechishga harakat qilish
3	Qiziqarli matematik soatlar	Rebuslar, krassvordlar va fokuslar	Matematika darslarida olgan bilimlarni chuqurlashtirish	Turli rebuslar va krassvordlarni tayyorlash	Rebuslar va krassvordlarni topish
4	Matematik viktorinalar	Hamma narsalarni bilishni istayman	Murakkab masalalar	Turli murakkab masalalarni tayyorlash va viktorinalarni boshqarish	Hamma masalalarni bilishga intiladilar
5	Matematik to‘garaklar	Mashhur matematik olimlarning hayoti va faoliyati	Olimlarning matematikaga qo‘shgan xissalari va matematika tarixini chuqur o‘rganish.	Matematika to‘garagini boshqarish va rejasini tuzish	Matematik to‘garaklarga qatnashishi, misol va masalalarni yecha olish
6	Devoriy gazetalar	Qiziqarli tarixiy hikoyalar, olimlarning ijodi va hayotidan yangiliklar	O‘quvchilarning dunyoqarashini shakllantirishga erishish	Devoriy gazeta uchun materiallar to‘plash	Devoriy gazetalarni chiqarish va tarixiy materiallarni o‘rganish
7	Matematik ekskursiyalar	Tarixiy muzeylarga olib borish	Milliy grafika va geometrik shakllar bilan tanishtirish	Ekskursiya jarayonida tarixiy materiallardan foydalanish	Matematikadan yangi bilimlarga ega bo‘lish

Sinfdan tashqari ishlar sinfdagi dars shakliga nisbatan bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega:
1. O‘z mazmuni bo‘yicha u davlat dasturi bilan chegaralanmagan , matematik material o‘quvchilarning bilimlari va malakalariga mos ravishda berilishi kerak.
2. Boshlang‘ich sinflarda bolalarning matematikaga nisbatan turg‘un qiziqishlari haqida aniq bir fikr bildirib bo‘lmaydi.
3. Topqirlik, ziyraklik, tez hisoblashalar, yechishning samarali usullaridan foydalanish orqali yechilgan misol va masalalar uchun o‘quvchilar rag‘batlantirilishi kerak.
4. Sinfdan tashqari ishlar mashg‘ulot turlari va shakliga qarab 10-12 minutdan to 1 soatgacha bo‘lishi mumkin.
5. Sinfdan tashqari ishlar shakl va turlariga qarab mazmunining turli tumanligi bilan farqlanadi.
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlardagi misol va masalalar darsdagi misol va masalalardan farqli o‘laroq qiziqarliroq yoki muammoliroq bo‘lishi kerak.
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar o‘tkazish uchun har xil qiziqarli mazmundagi arifmetik va geometrik masalalar, qiyinroq masalalar, hazil masalalar, tenglamalar tuzishga doir masalalar, qiziqarli kvadratlar, rebuslar, topishmoqlar va boshqalar material bo‘lib xizmat qiladi.
Matematikadan sinfdan tashqari ishlarning eng ko‘p tarqalgani matematika to‘garagidir. Matematika to‘garagining asosiy vazifasi- matematikaga qiziqqan o‘quvchilarning matematik bilimlarini kengaytirishdan iboratdir.