O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi chirchiq davlat pedagogika universiteti yo’nalish: Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari. Fan: Rekreatsiya va turizm geografiyasi. Mustaqil ish Mavzu: Turkiyada turizm

Manavgat sharsharasi. Antaliya viloyatidagi Manavgat daryosidagi kichik go’zal Manavgat sharsharasi foydalanuvchi: Antaliya Turkiyaning arxitektura, ko’ngilochar, tarixiy va madaniy diqqatga sazovor joylariga boy. Biroq, ushbu viloyatning taqdimoti hududning tabiiy go’zalliklarisiz o’tmaydi. Manavgat sharsharasi Side kurort shaharchasida joylashgan maftunkor burchakdir. Darhaqiqat, bu so’zning to’liq ma’nosida sharshara emas, balki balandligi 2 metrgacha va kengligi taxminan 40 metr bo’lgan shu nomdagi daryoning keng manzarali ostonasidir. Daryoning o’zi er osti buloqlari oqib o’tadigan tog’ kanyonlaridan boshlanadi va shuning uchun undagi suv kristalli tiniq va sovuq, +12 darajadan yuqori emas. Sharshara atrofida go’zal tabiat hodisasini kuzatishingiz mumkin bo’lgan bir nechta tomosha maydonchalari bo’lgan park mavjud. Shuningdek, bog’da do’konlar, suvenirlar va kafelar joylashgan piyoda yo’llari tarmog’i mavjud.
Ararat togʻi. Ararat tog’I Turkiya sharqidagi mashhur sayyohlik maskanidir
Turkiyadagi eng ta’sirli tabiiy diqqatga sazovor joylarni izlash uchun yo’lboshchi sizni mamlakatning sharqiy qismiga – qor qalpoq bilan qoplangan qirollik Ararat tog’I ko’tarilgan joyga olib boradi. Bu Turkiyadagi eng baland cho’qqi, u ikkita vulqon cho’qqisi bo’lgan vulqon – bir cho’qqining balandligi 5100 m dan ortiq, ikkinchisi taxminan 4000 m. Bu vulqon o’z tarixida besh marta otildi, oxirgi otilish esa butun dunyoni silkitdi. 1840 yilda hududni egalladi, buning natijasida mahalliy monastir va qishloq vayron bo’ldi. Ararat dunyodagi eng baland tog’ bo’lmasa-da, bu bilan mashhur emas, balki Bibliya tarixidagi ishtiroki bilan mashhur. Har bir masihiy bu joyni Nuhning kemasi global to’fondan qutqarilganda boshpana sifatida biladi. Hozirgi vaqtda vulqon harakatsiz va siz uning balandligiga shimoldan ko’tarilishingiz mumkin, u erda ajoyib manzaralar ochiladi, ammo muzliklarga faqat tajribali alpinistlar chiqishlari mumkin.
Turkiya iqtisodida turizmning oʻrni. Turkiya turizm sohasi bo’yicha uchinchi chorakda 37.6% ortishni qo’lga kiritdi.Bu haqda Turkiya statistika tashkiloti joriy yilning iyul-sentyabr oyiga doir ma’lumotlarni e’lon qildi.Ma’lumotga ko’ra, turizmdan tushgan daromad uchinchi chorakda o’tgan yilning ayni choragiga nisbatan 37.6% oshgan holda, 11 mlrd 391 mln 668 ming dollarni tashkil qildi.Turizmdan tushgan daromadning 77%i xorijlik sayyohlardan, 23%i esa, xorijda istiqomat qilgan vatandoshlarning tashrifi natijasida qo’lga kiritildi.Ushbu chorakdagi harajatlarning 8 mlrd 855 mln 369 ming dollarini shaxsiy harajatlar, 2 mlrd 536 mln 299 ming dollarini esa, sayohat uchun sarflangan harajatlarni tashkil qiladi.Ziyoratchilarning kishi boshiga tushgan o’rtacha harajati 684 dollar, xorijlik sayyohlarning o’rtacha harajati 634 dollar, xorijda yashovchi vatandoshlarning o’rtacha harajati esa, 900 dollarni tashkil qiladi.
Turkiyadan jo’nab ketgan ziyoratchi soni ushbu chorakda 38.1% bo’lib, 16 mln 663 ming 265 nafarni tashkil qildi.Bularning 82.6%ini xorijliklar tashkil qiladi, bu esa 13 mln 770 ming 308 kishi demakdir.17.4%ini esa xorijda yashovchi vatandoshlar tashkil qiladi, bu esa 2 mln 892 ming 957 kishi demakdir.Xorijga sayohat qilgan Turkiya fuqarolari soni o’tgan yilning ayni choragiga ko’ra, 12.5% oshgan holda, 2 mln 514 ming 317 kishini tashkil qildi.Bularning kishi boshiga tushgan o’rtacha harajati 621 dollar atrofida.Pandemiyadan oldingi davrda, xususan, 2019-yilda Turkiyaga bir yil davomida 52 millionga yaqin turist tashrif buyurgan. Natijada qariyb 35 milliard dollar daromad olindi. Savol tug‘iladi: Turkiya bunday natijaga qanday erishdi?Barchasi o‘tgan asrning 50-yillarida boshlandi. O‘sha davrda mamlakat hukumati turizmga katta e’tibor qaratishni boshlaydi. Sohani rivojlantirish uchun maxsus besh yillik dasturlar ishla chiqiladi. Davlat byudjetidan yo‘nalishni yanada yuksaltirish uchun mablag‘ ajratish ko‘paydi. 1963 yilda turistik sektorni shakllantirish va rivojlantirish bo‘iycha aniq reja ishlab chiqildi. Shu davrdan to 1980–yillarga qadar asosan, infratuzilmani yaxshilashga e’tibor qaratildi: turistik marshrutlarni bir-biri bilan bog‘lovchi yangi yo‘llar qurildi, transport tuzilmasi takomillashtirildi va yangi mehmonxonalar barpo etildi. Tahlilchilar Turkiya turizm sanoatining bir qator o‘ziga xosliklarini sanab o‘tadi. Avvalo, mamlakatda tarixiy-madaniy obidalar ko‘p bo‘lsada, dastlab asosiy e’tibor dengiz sohillari va kurortlarni rivojlantirishga qaratilgan. Bu to‘rt dengiz bilan o‘ralgan davlat uchun juda to‘g‘ri yo‘l. Ikkinchidan, investorlarga katta yengilliklar yaratib berildi. Masalan, ayrim hududlarda yer ijarasi bepul qilib qo‘yildi; qurilish uchun kam foizli kreditlar ajratildi; suv, elektr va gazga imtiyozli narxlar belgilandi; ular qator soliq va to‘lovlardan ozod etildi. Uchinchidan, har qanday biznesning kengayishida ulkan ahamiyatga ega bo‘lgan reklama uchun katta mablag‘ ajratildi. Hozirgi kunda ham Anqara xorijda o‘z turistik brendining reklamasi uchun katta mablag‘ sarflaydi. Uzoq yillir davomida amalga oshirilgan va hozir ham to‘xtovsiz davom etayotgan islohotlar natijasida bugungi kunda turizm iqtisodiyotining muhim va serdaromad yo‘nalishiga aylandi. Turkiya turistlar tashrifi bo‘yicha dunyoda oltinchi va undan olinadigan daromad bo‘yicha 14-o‘rinda turadi. Masalan, ushbu soha yiliga davlatga o‘rtacha 30 mlrd dollardan ortiq daromad keltiradi. Bundan tashqari, turizm millionlab insonlarni ish bilan ta’minlashga yordam beradi. Masalan, mamlakatning asosiy kurort shaharlaridan biri bo‘lgan Antaliyada 80–yillarda 750 ming kishi yashagan bo‘lsa, hozirda doimiy ravishda bu yerda 2,5 mln odam istiqomat qiladi. Butun dunyo turizm va sayohat kengashi ma’lumotlariga ko‘ra, Turkiyada turistik sektorda doimiy asosda 600 ming kishi faoliyat yuritadi. Unda yondosh sohalar bilan qo‘shib hisoblaganda ularning soni 2 mlndan oshadi.