O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti san’atshunoslik fakulteti

Italyancha kontsert.
Kontsert janr sifatida birinchi marta Italiyada paydo bo’ldi. U erda XVII asrda skripka ijrochiligi nihoyatda rivojlangan bo’lib, yakka skripka ijrosi uchun uch qismli kontsertlar yozilar edi. Bax ana shu kontsertlarga taqlid qilib klavesin uchun kontsert yozdi. Unga "Italyancha" deb nom berdi. Kontsertning bunday deb atalishiga boshqa asos ham bor. Bax kontsertni yaratishda Italyan skripka san’ati ustalari A.Vivaldi, A.Korelli, D.Tartinilarning ijodiy uslublariga ham taqlid qilgan. "Italyancha kontsert" fa major tonalligida yozilgan bo’lib, uch qismdan iborat. Uning birinchi va uchinchi qismlari tez sur’atda, o’rta qismi esa sekin sur’atda yozilgan. Shuning uchun qismlar musiqasi xarakteri jihatidan bir-biridan farq qiladi. Birinchi qism Allegro. Musiqa nihoyatda yorqin, engil, sho’x, quvnoq xarakterda Kompozitor musiqa bezaklari bo’lgan trel va mordentlarni juda ustalik bilan ishlatgan.

Ikkinchi qism Andante. Musiqa g’amgin, lirik kayfiyatda. Uni eshitganda kech kuz paytidagi tabiat manzaralari kishining ko’z o’ngida gavdalanadi.

Uchinchi qism Presto. Juda tez sur’atda ijro etiladigan musiqa. Shod–hurramlik, tantanali kayfiyat sezilib turadi.

Italyancha kontsert Bax klavesin ijodining eng ajoyib namunasidir. Kontsertning uchchala qismi ham gomofoniya uslubida yozilgan. Ko’p ovozli uslubga xos bo’lgan xususiyatlar deyarli uchramaydi.

Si minor messasi

Baxning eng mashhur asarlaridan biri - Si minor tonalligida yozilgan messadir. Bu asar kompozitorning avlodlarga qoldirgan eng buyuk obidalaridan biri. Uni kompozitor bir necha yil davomida 1733-1738 y. yaratgan. Si minor messasi jahon musiqa madaniyatining eng ulug’vor asarlaridan hisoblanadi. Unda ifodalangan falsafiy fikrlarning chuqur va teranligi jihatdan Baxning boshqa xech bir asari bu messaga teng kelolmaydi. Bax messadagi an’anaviy har bir qismni bir necha nomerlardan iborat qilib yozdi va bu nomerlar sonini 24tagacha etkazdi. Si minor messasi 15 ta xor, oltita ariya va uchta duet nomerlaridan iborat. Bu asar diniy mavzuda yozilgan bo’lsa ham, uni faqat cherkov asari deb hisoblash noto’g’ri. Buni Bax hayotligida ham, undan keyingi davrda ham messaning cherkov ibodatlari paytida ijro etilmagani ham tasdiqlaydi. Si minor messasi juda katta va ijrosi murakkab asar bo’lgani uchun uni oddiy qo’shiqchilar va o’rtamiyona cherkov xori ijro etishi qiyin. Bu asar kontsertda ijro etiladigan asar bo’lib buni amalga oshirish uchun katta kasbiy ijrochilik mahorati kerak.

Messa Bax uchun juda katta g’oyalarni va falsafiy chuqur obrazlarni ifodalash uchun juda qulay janr bo’ldi. Bu asarda ko’rsatilgan insonning qayg’usi, azoblari, orzu-umidlari va quvonchini to’laqonli ifodalagan.

O’lim va hayotga muhabbat tuyg’ularining qarama-qarshi qo’yilishi asarning asosiy g’oyasidir. Bu g’oyaning turli jihatlari asarning mazmunini tashkil etadi.