O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti hayitboy mirhaydarov

LIRIK TARH (kompozitsiya)
«Asarning turli kismlari orasidagi muganosiblik kompozitsiya», deb atalishi (I.(Sulton). Asarning kompozitsiyasini tashkil qiluvchi turli qismlar komponent — unsur deyilishi. Tarh adabiy tur va janrlarga kun jihatdan bog’liqligi. Tarh borasida Aristotel, Vualo, Neli nekiy va Navoiylarning karashlari.
Lirik tarhning shartli ravishda to’rtga tasniflanishi: 1) Xis-tuyg’uning tadrijiy rivojlanib borishi; 2) fikr va tuyg’uning bir necha bosqichni bosib o’tishi; Ya) voqea asosiga qurilishi; 4) portret va peyzaj tasviriga bag’ishlangan she’rlarning lirik tarhi bosqichma-bosqich o’sib borishi.
She’r ritmi, bayt, qofiya, radif, anafora, epifora, xatto tovush kaytariqlari lirik tarxni uyushtirish unsurlari ekani. Lirik tarhning xar bir unsuri keng rejada izohlanadi.
Adabiyotlar:
1. Voboev T. Adabiyotshunoslik asoslari. -T., 2002. 141 153-6.
2. Sulton I. Adabiyot nazariyasi. - T., 1980. 250-257 b.
3. Jumaev N. Munis gazalis-tn. — T., 1996. 45-69-6.
4. Jumaxujaev N. Satrlar silsilasidagi sexr. — 'G.. 1998. 71-92- 6.
5. Jamol K. Lirik she’riyat. — T., 1986. 60-74-6.
6. S. Umurov X. Adabiyot nazariyasi. — T., 2002. 128-141 -6.
7. H.Mirhaydarov. She’r poetikasi. Guliston. 2013

KIChIK LIRIK JANRLAR POETIKASI -2 c.

Sharq she’riyatida kichik lirik janrlarning ko’pligi va tarh jihatdan o’ziga xosligi. Mumtoz she’riyatda ikki misradan o’n misragacha bulgai she’rlar musammat deyilishi.

Ularning tarkibini qofiya na musammat misra uyushtirishi.Fard, tuyuk va ruboiy janrlari poetikasi. Ular g’oviy fikrlarni ifodalash va kofiya tizimiga ko’ra o’ziga xos poetikaga egaligi. Fard bir baytdan i borat bo’lib, xar ikki misra tarh
jixatdan bir-biriga mustaxkam bog’lanishi va ma’naviy tarzda qofiyalanishi. Tuyuq xaqida Navoiy va Boburlarning qarashlari. Uning kofiyasi tajnis bo’lib kelishi.
Ruboiy janrining o’ziga xos tarhi borligi. Birinchi misra tezis, ikkinchisi - anttezis, uchinchisi — moddai ruboiya, to’rtinchisi xulosadan iborat bulishi. Ruboiyning Kofiyalanishiga ko’ra ikki turi. U aloxida vaznda yozilishi.Ruboiy shark she’riyatida en g kup tarkalgai lirik janr ekanligi.
Adabiyotlar:
1. Boboev T. Adabiyotshunoslik asoslari. -T., 2002. 483-502-6.
2. Nosirov O., Jamolov O., Ziyovuddinov M. O’zbek klassik she’riyati janrlarn. — T., 1979, 110-178-6.
3. Sulton I. Adabiyot nazariyasi. - T., 1980. 250-257 6.
4. Jumaev K, Munis g’azaliyoti. — T., 1996. 45-69-6.
5. Jumaxujaev N. Satrlar silsilasidagi sexr. ^— T-, 1998. 71-92- b.
6. Jamol K. Lirik she’riyat. — T.. 198(5. 60-74-6.
7. Umurov X. Adabiyot nazariyasi. — T., 2002.
8. H.Mirhaydarov. She’r poetikasi. Guliston. 2013

G’azal — tuzilish jihatidan uzining mustaqil unsurlarga egaligi. Matla’ bayt, maqta’ bayt va oraliq baytlar kazal tarxi unsurlari lkani.

G’azal tarhi (kompozitsiyasi) hakida qarashlar. G’azalshunos O.Nosirov qarashlari va uning bahsli ekanligi. Adabiyotshunos N.Jumaxujaev g’azal tarxi tasiifi. Navoiy yakpora g’azal asoschisi zkani. Boburning g’azal tarhi borasida nazariy qarashlari.
G’azalling tarhga ko’ra tasnifi: yakpora, parokanda, voqeaband, musalsal, musajja’ kabilar ekani. Yakpora g’azal matla’dan boshlangan mavzu maqtagacha bir maromda davom etishi shartligi.
Parokanda kazalning har bir baytida aloxida masala ko’tarilishi.
Voqeaband g’azal syujetliligi bilan ajralib turishi. Musalsal — tadrijli g’azalda fikr zinama-zina, mustahkam o’sib borishi.
Musajja’ g’azal qofiya ichki qofiya bilan hamoxangligi.
Tarxga ko’ra g’azalning har bir turi buyicha misol ishlanadi.
Ushbu fikr-muloxazalar bilan kursning ilmiy-nazariy qismi yakunlanishi. Xuddi shu talqinlar asosida kurs amaliy va seminar mashg’ulotlarini olib borish mumkinligi.
Adabiyotlar:
1. Boboev T. Adabiyotshunoslik asoslari. -T.. 2002. 480-482-6..
2. Nosirov O., Jamolov O., Ziyovuddinov M. O’zbek klassik she’riyati janrlari. — T.. 1970. 70-110-6.
3. Sulton I. Adabiyot nazariyasi. - T., 1080. 250-257 6.
4. Jumaev N. Munis g’azaliyoti. — T., 45-69-6.
5. Jumaxujaev N. Satrlar silsilasidagi sehr. - T., 1998. 71-92- 6.
6. Jamol K. Lirik shs’rnyat. — T., 1986. 60-74-6.
7. Umurov X. Adabiyot nazariyasi. — T.. 2002. 191-190-6.
8. H.Mirhaydarov. She’r poetikasi. Guliston. 2013