O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat unversiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


GULISTON DAVLAT UNVERSITETI



22 _ 4 guruh talabasi Toychibekova Iroda

“ Psixologiya tarixi “ fanidan tayyotlangan

Mavzu: Materializm va idealism


Guliston 2023
Idealizm haqida ma’lumot
IDEALIZM - buning aksi materializm ruh, ongning ustuvorligini tan oladigan va materiyani, tabiatni ikkinchi darajali, hosila deb hisoblaydigan falsafiy yo'nalish. Dunyo haqidagi bu noto'g'ri, buzilgan g'oya o'zining epistemologik (gnoseologik) va sinfiy (ijtimoiy) ildizlariga ega. Idealizmning gnoseologik ildizlari bilimning individual momentlarini absolyutlashtirish, bo'rttirishda yotadi. Bunday bo'rttirib ko'rsatish imkoniyati kognitiv jarayonning murakkabligi va nomuvofiqligi bilan bog'liq. Inson narsalarning chuqurligiga kirib borish uchun abstraktsiyalar, tushunchalar yaratadi, ular yordamida ob'ektlarning xususiyatlari ob'ektlarning o'zidan ajratilgan holda umumiy tarzda o'ylanadi. Shuning uchun bu umumiy tushunchalarni mutlaqo mustaqil narsaga aylantirish, ularni tabiat hodisalarining asosiga aylantirish qiyin emas. Idealizmning yana bir gnoseologik ildizi - ob'ektiv dunyo narsa va hodisalarining ongda sub'ektiv, ideal shaklda aks etishini noto'g'ri talqin qilishdir. Ular insonning boshida aks etib, uning ichki dunyosining bir qismiga aylanadi. Bilimlarimizning subʼyektivlik momentini boʻrttirib, uning voqelikning aksi ekanligini eʼtiborga olmasdan, I. tashqi olamni insonning ichki dunyosi bilan, moddiy narsa va hodisalarni esa oʻz his-tuygʻulari, kechinmalari bilan birlashtiradi.
Idealizmning ijtimoiy ildizlari ma'naviy (aqliy) mehnatni moddiy (jismoniy) mehnatdan ajratishdir. (Aqliy va jismoniy mehnat), jamiyatning sinfiy bo'linishi. Aqliy mehnat hukmron sinflarning imtiyoziga aylandi, shu munosabat bilan uning jamiyatdagi hal qiluvchi roli g'oyasi paydo bo'ldi. Idealizmning sinfiy asoslari tarix davomida o'zgardi, u turli xil siyosiy dasturlarning asosi bo'ldi, lekin, qoida tariqasida, idealizm konservativ sinflarning dunyoqarashidir. I.dagi ruhiy tamoyil turlicha izohlanadi: u shaxssiz ruh (Gegel), «dunyo irodasi» (Shopengauer), shaxsiy ong (personalizm), subyektiv tajriba boʻlishi mumkin. (empirio-tanqid) va boshqalar.Idealizmning ruhiy tamoyilni qanday tushunishiga qarab, u ikki asosiy shaklga - sub'ektiv va ob'ektiv idealizmga bo'linadi. Ob'ektiv idealizm bor narsaning asosini tafakkurda ko‘radi, insondan uzilib, mustaqil mavjudotga aylanadi. Antik falsafada ob'ektiv idealizm tizimini Platon ishlab chiqqan bo'lib, u biz ko'rib turgan barcha chekli narsalarni abadiy, o'zgarmas g'oyalar olami tomonidan yaratilgan deb hisoblagan.
Oʻrta asr falsafasida obyektiv idealistik tizimlar: tomizm, realizm va boshqalar hukmronlik qildi.Obyektiv idealizm nemis klassik falsafasida, Shelling va ayniqsa, borliq va tafakkurning mutlaq birligini eʼlon qilgan Hegel tizimida oʻzining yuksak choʻqqisiga chiqdi. 20-asrda da maqsad I. chizigʻi davom ettirildi neo-gegelchilik va neotomizm (Tomizm va neotomizm).
XVII-XVIII asrlar faylasuflari doimiy ravishda "g'oya" atamasi bilan ish olib bordilar. Katolik ruhoniysi Jon Serjant (John Serjant, 1662-1707) 1697 yilda "Ideistlarning fantaziyalariga qarshi qat'iy falsafa: yoki ilm-fanga nisbatan uzoqroq tasvirlangan usul" kitobini nashr etdi. "("Ideistlar ixtirolariga qarshi himoyalangan asosiy falsafa yoki bilim metodi yanada rivojlangan. Janob Lokkning "Inson tushunchasi haqidagi essesi" haqida mulohazalarni o'z ichiga olgan.") Undagi "g'oyachilar" Lokk g'oyalar ta'limotining tarafdorlari edi.
“Idealistlar” atamasi nemis faylasufi va matematigi Gotfrid Leybnits (Gotfrid Vilgelm fon Leybnits, 1646-1716) o‘zining “Beyl mulohazalariga javob” (1702) maqolasida Epikur va Platonga tavsif berganida qo‘llagan.
Qanday bo'lmasin, idealizm - bu faylasuflarning boshida tug'ilgan tasvirlar asosida koinot va insoniy munosabatlar modellarini qurish. Tushunchalarning qadr-qimmati shundaki, ular Xudoning boshida turgan va turli Muqaddas matnlar orqali odamlarga yetkazilgan “ideal” tasvirlarga qanchalik yaqin.
Fikr(lot. idea — koʻrinish, koʻrinish, shakl, prototip) — ilohiy ongdagi narsalarning tushunarli va abadiy prototipi (Xudo narsalarni oʻz rejalariga koʻra yaratadi), ong intilishi kerak boʻlgan, lekin u hech qachon erisha olmaydigan ideal. erishish.
Ikkita mafkuraviy ekstremal: din va materializm. Har qanday oraliq yo'nalishlar - ilohiy ongni inson bilan bog'laydigan nazariy sxemalarni ishlab chiqadigan turli idealizmlar; ular Xudoning cheksiz aqlini ko'plab oddiy odamlarning ongiga singdirishga harakat qiladilar; ular Xudoning fikrlarini o'zlarining ijodiy izlanishlarida odamlar tomonidan tushunishlari kerak bo'lgan g'oyalar (standartlar) bilan aniqlaydilar.
Minimal xato bilan biz G'arbiy Evropa falsafasi katolik va pravoslav cherkovlarining avliyosi Muborak Avgustinning (XIV-XV asrlar) yozuvlari bilan boshlangan deb taxmin qilishimiz mumkin. Avgustinning Parijda nashr etilgan asarlari (1689-1700); Antverpenda (1700) va boshqalar. Avgustin ma'naviy hokimiyatning dunyoviy hokimiyatdan ustunligini ta'kidladi. Bu yerdagi ishlarda oliy hakamlikni qidirgan cherkov uchun uning asarlarining asosiy qiymati edi. Avgustinning fikriga ko'ra, er yuzida tarixning maqsadi amalga oshmaydi: er yuzidagi davlatlar umumiy insoniy gunohkorlik sharoitida ishlaydigan "qaroqchi to'dalar"
Xudo, Avgustinning fikriga ko'ra, g'ayritabiiy, g'ayritabiiydir, ya'ni ilohiy tamoyil cheksiz va hamma joyda mavjuddir. Dunyoni yaratishda Xudo moddiy dunyoda tabiat qonunlari va barcha narsalar shakllarining mikroblari bilan belgilanadigan tartibni o'rnatdi, ular keyinchalik mustaqil ravishda rivojlanadi. Bitta dunyo va bir nechta olam bo'lishi mumkin emas, u dunyoda o'lgan hamma narsani qayta tiklaydigan Xudoning uzluksiz yaratilishi tufayli mavjud. Materiya shakli, o'lchovi, soni va tartibi bilan tavsiflanadi. Dunyo tartibida har bir narsaning o'z o'rni bor.
"Materializm" ilmiy bilimlarning eng yuqori darajadagi ibtidoiyligi sifatida ilohiy tamoyilni butunlay rad etishni anglatardi va o'zlarining ijodiy hayotini vulgar ateizm bilan yakunlagan umidsiz idealistlarning so'nggi qadamiga aylandi. Din ilmi sohasida “materializm”ning ilk novdalari bilan to‘qnashuvlarning boshlanishi tabiiy ravishda Yevropa madaniyati tarixida o‘rta asrlar madaniyati o‘rnini bosgan va undan oldingi Uyg‘onish davri (fr. Renessans – qayta tug‘ilish) davriga to‘g‘ri keldi. zamonaviy davr madaniyati. Davrning taxminiy xronologik doirasi - XIV-XVI asrlar. "Yagona eski imperiyalarning bo'linishi va yangi imperiyalarning shakllanishi" ruhoniylar "(ya'ni, papalik institutining jahon ustuvorligi tarafdorlari) va" gumanistlar "(ya'ni tarafdorlari) o'rtasidagi mafkuraviy murosa sharoitida sodir bo'ldi. dunyoviy hokimiyat ustuvorligi).Birinchilari cherkovning “qadimiyligi” va papalik institutining “yangi davr”ning kelishilgan xronologiyasi doirasida tan olinishi bilan, ikkinchisi esa “yangi davr”ning tan olinishi bilan qanoatlantirdilar. Yangi imperiyalarda yangi hukmdorlar va dunyoviy zodagonlarning nasl-nasablari olingan, o'z xalqlarini qul qilish "merosiy" huquqlarini oqlash uchun mo'ljallangan "qadimgi sivilizatsiyalar" an'analarining "tirilishi" »
Hududiy yoki siyosiy nizolarni hal qilishda jamoa tarixining “qadimiyligi” eng katta “hokimiyat”ga (psixologik ahamiyatga ega) ega.