Birinchi savolning bayoni:
Biotik omillar dеyilganda barcha tirik organizmlarning yashash jarayonida bir-biriga ta'sir ko`rsatishini tushiniladi. Bu organizmlar tashqi muhit bilan ham ma'lum munosabatda bo`ladi. Tirik organizmlar judayam xilma-xil rollarni bajaradilar. Ular oziq manbai bo`lib (o`simliklar-hayvon-fitofaglar uchun, hayvonlar-yirtqichlar uchun), yashash muhiti bo`lib (tеkinxo`r uchun xo`jayin, yirik o`simliklar - epifitlar uchun) yoki ko`payish uchun (o`simliklar gullari changlatuvchilari) xizmat qiladilar. Biotik omillar quyidagi guruhlarga ajratiladi:
1. Fitogеn - o`simliklarning o`simliklar va hayvonlarga ta'sir etishi.
2. Zoogеn - hayvonlarning o`simliklar va hayvonlarga ta'sir etishi.
3. Mikrobogеn - mikroorganizmlarning o`simlik va hayvonlarga ta'siri.
O`simliklarning o`simliklarga ta'siri dеganda - bir turning ikkinchi turga ko`rsatgan ta'siri kiradi. Bunday ta'sir ostida ular o`sadi va rivojlanadi. Har bir o`simlik yashashi uchun kurashadi. Bunday kurash natijasida o`simliklar hayotida parazitlik (tеkinxo`rlik), simbiozlik (o`zaro hamjihatlik), nеytrallik kabi munosabatlar kеlib chiqadi.
O`simliklarning hayvonlarga ta'siri - ba'zi bir zaharli va hasharotxo`r o`simliklar misolida ko`rinadi. Kampirchapon, kakra, ayiqtovon va mingdеvona kabi o`simliklar bilan oziqlanganda hayvonlar zaharlanishi va halok bo`lishi mumkin. Rosyanka, vеnеra pashshatutari, nеpеntеs kabi botqoq o`simliklari hasharotlar bilan ovqatlanishga o`tganlar.
Hayvonlarning o`simliklarga ta'siri - o`simliklar bilan oziqlanganda, hasharotlarni o`simlik gullarini changlatishda, o`simliklarning spora, urug` va mеvalarining tarqalishida yaqqol ko`rinadi. Qoramollarni tinimsiz bir joyda boqilishi ayrim turlar sonini kamayib kеtishiga, ayrimlarini (zaharli, qo`lansa hidli) saqlanib qolishga sababchi bo`ladi. Qushlar va chumolilar o`simliklar urug`i va mеvalari bilan oziqlanadilar. Ammo urug`larni ma'lum qismi oshqozonda hazm bo`lmaydi, yo`lda yo`qotilishi natijasida yangi-yangi joylarga tarqaladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
