O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti Ekologiya va geografiya kafedrasi

Biogeokimyoviy tsikllar- Biosferada kimyoviy elementlar doimo tsirkulyatsiya kilib, tashki muxitdan organizmga, undan yana tashki muxitga utib turadi. Bu xolatni biogeokimyoviy tsikllar deb aytiladi.
Biosferaning tarkibiy kismlari -
1.Tirik moddalar.
2.Ulik moddalar.
3.Oralik moddalar.
4.Biogen moddalar.
Sayyoramizdagi barcha tirik organizmlar yigindisini V.I.Vernadskiy tirik modda deb atagan edi. Tirik moddaning eng muxim xususiyatlari 3 tadir.
1.Tirik moddaning umumiy vazni.
2.Tirik moddaning tarkibi.
3.Tirik moddaning energiyasi.
Biosferaning ikkinchi tarkibiy kismi ulik moda xisoblanib, uning xosil bulishida biosferadagi barcha moddalar, shuningdek, tirik organizmlar xam katnashadi.
Biosferaning uchinchi tarkibiy kismi oralik moddalar xisoblanib, ular tirik va ulik moddalarning birgalikdagi faoliyati natijasida xosil buladi. Tabiiy suvlar, tuprok, emirilgan tog jinslari oralik moddalarga misol bula oladi.
Biosferaning turtinchi tarkibiy kismi biogen moddalar xisoblanadi. Ular tirik organizmlarning xayoti davomida xosil buladi va uzgarishlarga uchrab turadi. Nixoyatda katta potentsial energiyaga ega bulgan toshkumir, bitum, neft, oxaktoshlar va boshkalar biogen moddalarga misol bula oladi.
Biogentsenoz -Biosferaning oddiy birlamchi tuzilmasining birligi biogeotsenoz xisoblanadi. Muayyan tashki muxit sharoitida usimliklar, xayvonlar, ayrim zamburglar va mikroorganizmlarning birgalikda yashashiga biogeotsenoz deyiladi. Ushbu tushunchaning birinchi marotaba V.N.Sukachev 1940 yili fanga kiritgan edi.
Agar bir necha tur usimliklar birgalikda yashasa, fitotsenoz (usimliklar jamoasi) deyiladi. Agar bir necha tur xayvonlar birgalikda yashasa, zootsenoz (xayvonlar jamoasi) deyiladi.
V.N.Sukachevning fikricha, biogeotsenoz-bu Er ustida uchraydigan bir xil tabiiy vokeliklarning (atmosfera, tog jinslari, gidrologik sharoit, usimlik, xayvonlar va mikroorganizmlar dunyosining) yigindisidan iboratdir.
Biogeotsenoz turli kattaliklarda buladi. va turli murakkablikka ega. Masalan, urmon, tundra, dasht, chul biogeotsenozlari bir-biridan keskin fark kiladi. Tropik mintakalaridagi urmonlarning biogeotsenozlari ancha kashshok bulgan Arktika tundralariga nisbatan ancha maxsuldordir. Okean tubidagi biogeotsenozlari esa, dengiz va okeanlar soxillari yakinidagi sayoz joylar biogeotsenozlariga karaganda sermaxsul emas.
Biogeotsenoz-bu biotsenozlar va muxit omillarining yigindisi emas, balki tabiatning bir butunligi, sifat jixatidan moslashgan uz xolicha rivojlanuvchi va ta`sir kilish konunlariga ega bulgan murakkab birlikdir.