O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti yuldashev Ulmasbek Abdubanapovich

Web-ishlab chiqish nima? 
Web-ishlab chiqish deganda web-saytlarni yaratish jarayoni tushuniladi. 
Ushbu jarayon bir qator bosqichlarga asoslangan bo‘lib, biz har bir jarayonda 
ishtirok etadigan vositalarni o‘rganib chiqishda batafsilroq ko‘rib chiqamiz. 
 
 

---

7 
Odatda web-saytning ikkita qismi 
Oldinga borganimizda, biz web-saytlarni yaratish uchun ishlatiladigan 
individual web-ishlab chiqish texnologiyalari va vositalarini muhokama 
qilamiz. Ammo bundan oldin, biz web-saytning ikkita alohida qismini aniq 
bilib olishimiz kerak: old (Frontend) va orqa (Backend) qism.
Frontend bu – web-saytning foydalanuvchi o‘z ekranida ko‘rishi va 
o‘zaro aloqada bo‘lishi mumkin bo‘lgan barcha qismlarini anglatadi. 
Backend esa Frontedga qarama-qarshi tomonga ishora qiladi. Bu web-
sahifa funktsiyasini bajaradigan maxfiy mexanizmlarni o‘z ichiga oladi. Oddiy 
foydalanuvchi odatda orqa tomonda nima sodir bo‘lishini bilmaydi (1-rasm). 
1-rasm. Frontend va Backend
 
Web-dizayn va ishlab chiqish jarayonida turli xil web-texnologiyalar 
qo‘llaniladi. 
Ikki toifadagi web-ishlab chiqish o‘rtasidagi farqlarning qisqacha sharhi 
(1-jadval). 

---

8 
1-jadval. Backend: CGI va Perl 
Foydalanuvchi interfeysi 
Orqa tomon 
Mijoz tomoni 
Server tomoni 
Web-sayt dizayni 
Ma’lumotlar bazalari 
UI/ UX 
Serverlar 
Ba’zi UI texnologiyalari: 
Ba’zi backend texnologiyalari: 
HTML 
PHP 
CSS 
Java 
JavaScript 
Python 
AJAX 
Yoqut 
.NET 
Agar HTML tegining poydevorini tashkil qilsa, DHTML va Flashning turli xil 
manzaralari
uyning tuzilishini ustini tashkil etsa, u holda CGI (Common Gateway 
Interface) uyning funktsional ish qismlarini masalan, sanitariya-tesisat, elektr 
simlari va isitish qismlarini yaratgan bo‘lar edingiz. 
Shunday qilib, CGI web-saytingizning ishchi qismlari bilan bog‘liq bo‘lib, ular 
tarkibiga zarba hisoblagichlari, form protsessorlari yoki web-statistika vositalari 
kiradi. "CGI" deb nomlanishi mumkin bo‘lgan turli xil tillar mavjud, ularning eng 
mashhurlaridan biri Perl dir. Perl saytingizga funktsiya qo‘shish uchun tanlangan 
tildir. HTML, DHTML va Flash saytingiz ko‘rinishini va taqdimotini boshqarish 
uchun juda yaxshi, ammo Perl uning mexanikasini sahna ortida ishlatish uchun 
kerak. 
Taqdimotni (mehmon ko‘rgan bit) va saytning funktsional (ular ko‘rmaydigan 
bit) qismlarini navbati bilan "old-end" va "back-end" atamalaridan foydalanib 

---

9 
ajratishimiz mumkin. Shuning uchun Perl ko‘pincha orqa texnologiya deb 
nomlanadi. U sizning saytingizni joylashtiradigan serverda ishlaydi, aksincha 
saytingizga tashrif buyuruvchilarning brauzer oynasi ortida ishlaydi da. 
Kelajak: SVG va XML. 
Web-texnologiyalarning mohiyati doimo web-foydalanuvchilar va web-
dizaynerlarning talablarini qondirish uchun o‘zgarib turadi. Kelajakdagi 
rivojlanishda nimalar odatiy holga kelishi va nimalar yashirin bo‘lib qolishini har 
qanday aniqlik bilan taxmin qilish qiyin. Kelajakdagi o‘zgarishlar uchun qarorlar 
asosan 
www.w3.org
saytida joylashgan Butunjahon Internet tarmog‘idagi 
konsortsiumga tegishli. W3C Netscape va Microsoft kabi brauzer ishlab 
chiquvchilari uchun kelgusi texnologiyalar uchun brauzerlararo ko‘makni oshirish 
bo‘yicha doimiy taklifni bajarish uchun ko‘rsatmalar belgilaydi. 
W3C HTML va CSS uchun javobgar bo‘lish bilan bir qatorda Flash, SVG 
(Scalable Vector Graphics) uchun potentsial raqibini ham rivojlantirmoqda. SVG 
hozirda boshlang‘ich bosqichida, ammo tugallangandan so‘ng u web-dizaynerlarga 
Flash-ga alternativa taklif qiladi, shu bilan birga uning ko‘p qirrali fazilatlari 
mavjud. Bundan tashqari, HTML va CSS singari, SVG ochiq manbali standart 
bo‘lib, hech kim SVG tarkibini yaratish uchun ishlatiladigan paketlarni ishlab 
chiqarish uchun eksklyuziv huquqlarga ega emas. Hozirda biron bir brauzer uni 
qo‘llab-quvvatlamaydi va SVG-dan foydalangan holda saytlarni boshqarish uchun 
Adobe-dan plagin kerak. W3C ortida bo‘lsa ham, vaziyat o‘zgarishi kutilmoqda va 
SVG kelajakda odatiy holga aylanishi aniq. 
XML (kengaytiriladigan belgilash tili) SVG-dan biroz ko‘proq vaqtni tashkil 
qildi. Biroq, buni aniqlash qiyinroq va undan foydalanish hali boshlang‘ich 
bosqichida. Agar HTML - bu "qo‘shimcha" til bo‘lsa, XML - bu sizning 
"qo‘shimcha" tillaringizni yaratishga imkon beruvchi til. Oddiy ma’noda, bu sizga 
HTML taqdim etadigan cheklangan miqdorni almashtirish uchun o‘zingizning 
teglaringizni loyihalashtirishga imkon beradi. Nazariy jihatdan bu cheksiz ko‘p 
foydalanuvchi markirovka qiladigan tillarni anglatadi, ammo bu xilma-xillikning 
muvofiqligi uchun aniq amaliy muammolarni keltirib chiqaradi. Hozirda eng yangi 

---

10 
brauzerlar ham XML-ni cheklangan qo‘llab-quvvatlashni taklif qilmoqdalar va 
ulardan foydalanish ko‘pincha Perl bilan birgalikda ma’lumotlar bazalari bilan 
ishlashda cheklangan. 
Web-dizayner bo‘lishni xohlaydigan kishi sifatida, bu aysbergning faqat bir 
qismi! Web-dizayn bu sizning nomingizdan qo‘shimcha o‘rganishga loyiq bo‘lgan 
murakkab yo‘nalish bo‘lib, o‘qishni davom ettirish uchun yaxshi joy bu saytdagi 
turli xil maqolalar va yana ko‘p narsalar uchun havolalar bo‘limini tekshirishdir.