O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

Arifmetik - mantiqiy qurilma ko‘p vazifali summator va ikkita yordamchi 
registrdan tashkil topgan bo‘lib axborotlarni qayta ishlaydi.
Boshqaruv qurilma - mikroprotsessor ishlashi va shina orqali boshqa 
qurilmalar bilan aloqa o‘rnatish uchun singnal ishlab chiqaradi.
Mikroprotsessorning 
arxitekturasini 
uning 
so‘z 
razryadi 
va 
mikroprotsessorning 
ichki 
axborot 
shinalarinianiqlaydi. 
Dastlabki 
mikprotsessorlar 4 razryadli arxitekturaga ega bo‘lib, PEMPda 8 razryadli 
mikroprotsessor qo‘llangan, hozirda esa arxitekturasi 16, 32, 64, 128 razryadli 
mikroprotsessorlar qo‘llanmoqda. 4 va 8 razryadli mikroprotsessorlarda 
komandalarni bajarish tartibi ketma-ket bo‘lib, unda bir operatsiya tugagandan 
so‘ng undan keyingi operatsiyani bajarish boshlanadi. Ayrim 16 razryadli 
arxitekturaga ega mikroprotsessorlarda komandalarni bajarish paralel usulda 
amalga oshiriladi. U bir vaqtning o‘zida bir operatsiyani bajarish davomida 
keyingi operatsiyani qayta ishlab xotirada saqlash xususiyatiga ega.
Xotiraning adres maydoni - adres registrining razryadi va 
mikroprotsessorning 
adres 
shinalari 
orqali 
aniqlanadi. 
8 
razryadli 
mikroprotsessorlarning adres registri 2 ta 8 razryadli registr, 16 razryadli 
shinani tashkil etigan va 64 Kbayt adresni xotirada saqlaydi. 16 razryadli 
mikroprotsessorlarda esa 20 razryadli adres registri ishlatiladi va 1 Mbayt 
adresni xotirada saqlaydi. 32 razryadli mikroprotsessorlarda esa 24 va 32 
razryadli adres registrlari 16 Mbayt dan 4 Gbayt gacha adresni xotirada 
saqlaydi. Axboratni qayta ishlash va xotira bilan axborat almashish uchun 
mikroprotsessorda axborot shinasi mavjud bo‘lib, uning razryadi ichki axborot 
shinasining razryadi bilan bir xil bo‘ladi.
Tashqi qurilmalar bilan aloqani osonlashtirish uchun tashqi axborot shinasi 
kichik razryadli, ichki axborot shinasi va axborot registrlari katta razryadli 
bo‘ladi. Masalan bir xil mikroprotsessorlar 16 razryadli arxitekturaga ega, lekin 
8 razryadli ichki axborot shinalaridan foydalaniladi. Bular maxsus 
modifikatsiyaga ega bo‘lgan 16 razryadli mikroprotsessorlarda bo‘lib ular bir 
xil hisoblash kuvvatiga ega.
Mikroprotsessorning eng muhim parametrlaridan biri uning amal bajarish 
tezligi bo‘lib, u tashqi generatordan keladigan sinxron singnal bilan aniqlanadi. 

---

Har bir mikroprotsessorda o‘zining taktik chastota chegarasi mavjud bo‘lib u