O’zbekistоn respublikаsi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi I. Mislibаyev, F. Umarov yer osti konchilik ishlari texnologiyasi

r
=3.6 t/m
3
, tog‘ 
jinsi - 

p
=2.7 t/m
3
; qattiqlik koeffitsienti: ruda – f
p
=11, tog‘ jinsi f
p
=10-12, 100mm 
bo‘laklarda kerna chiqishi – 80%, tasodifiy yoriqlar qatlamlanuvchi tog‘ jinslarida 
joylashgan, yoriqlar orasidagi masofa 1.5-2 m, yoriqlar qalinligi 1mm dan kam emas. 
Yoriqlar yuzasi notekis, kon lahimida suv kelishi uncha katta emas, rudnikning yillik 
unumdorligi A=580 ming.t, yildagi ish kunlari soni 305, kundagi almashinuvlar soni: 
tayyorlash ishlarida – 3, tozalash ishlarida – 2; almashinuv davomiyligi 6 soat, panel 
kengligi 100m. 
Rasm.  Kamera-ustunli qazib olish tizimi 
Echish. 
1. Kameralarning mumkin bo‘lgan kengligini quyidagicha aniqlaymiz, masalan, 
Janubi – Afrika Soveti usuli bo‘yicha. Quyidagini aniqlaymiz, bunda Y
1
=15, 
Y
2
=17, Y
3
=25, Y
4
=20, Y
5
=10 ball. Siqilishga rudaning qarshiligi 

sj
=110 MPa. 
Yoriqlarning tog‘ jinslarida joylashishini kamera shiftiga ta’sirini inobatga olmasa 
bo‘ladi. Bunda, 

Y
i
=87 ball bo‘lganda, unda tog‘ jinsi massivi I turg‘unlik sinfiga 
mos keladi. 
2. Grafik bo‘yicha kameraning maksimal turg‘unlik holati (rasm 2) A=22m, A=20m 
deb qabul qilamiz. 

---

95 
Rasm. A kon lahimining ushlab turuvchi oralig‘ining kattaligi uning ish vaqtiga 
bog‘liqligi (I – V – tog‘ jinsi sinflari). 
Ballar summasi 
100 - 81 
80 - 61 
60 - 41 
40 - 21 
< 20 
Tog‘ jinsi sinfi 
I 
II 
III 
IV 
V 
Ochilishdagi tog‘ jinsi 
xarakteristikasi 
Juda 
turg‘un 
turg‘un 
O‘rtacha 
turg‘unlik-
dagi 
turg‘un 
emas 
O’ta 
turg‘un 
emas 
3. Kengligi 100-12=88m bo‘lgan butunliklar panellari oraliqda bir nechta saqlovchi 
butunliklar qoldirish kerak bo‘ladi, ularning soni n=88/20=4.4, n=5 deb qabul 
qilamiz. Kamera shiftini bir tekisda ushlab turish uchun aylana butunliklar 
orasidagi masofa ochiqlikda 15m ga teng qilib qabul qilamiz. Unda eng chetdagi 
va panel butunliklari orasidagi masofa quyidagini tashkil qiladi (88-(n-
1)*15)/2=14m. 
4. Lentali butunliklarning kengligi akad. L.D.SHevyakov formulasi bo‘yicha 
aniqlanadi: 
1
*
*
100*105* 2.7
12
100*
/
*
*
100*110 / 4 105* 2.7 10*3.6
сж
зап
А Н
а
м
k
Н
h











Bunda, A – panel kengligi, m; 
N – qoplovchi tog‘ jinslarining qalinligi, m; 

---

96 
K
zap
– butunlikning qattiqlik zahirasi, 3-4 ga teng; 
сж

- bir o‘qli siqilish uchun butunlik materiali qattiqlik chegarasi, MPa; 
h – butunlik balandligi (bu holatda ruda tanasining qalinligi), m; 

- qoplovchi tog‘ jinslarining zichligi, t/m
3
; 
1

- butunlikdagi ruda zichligi, t/m
3
. 
5. Aylana ko‘ndalang kesimli butunliklarning o‘lchamlarini aniqlaymiz, ular 
20x15m setkada joylashgan. L.D.SHevyakov usuli bo‘yicha hisobni bajaramiz: 
1
1
1
* *
*
20*15*10* 2.7
2*
2*
4.98
5
*(10*
/
* )
3.14*(10*110 / 2.5 10*3.6)
сж
A
B H
d
м
м