O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi jizzax politexnika instituti energetika va radioelektronika fakulteti

Bugʻ turbinasi — bugning potensial energiyasini kinetik energiyaga, soʻngra aylanuvchi valning mexanik ishiga aylantiruvchi turbina; issiqlik elektr st-yasi (IES)da elektr generatorlarni aylantiruvchi asosiy dvigatel hisoblanadi. Aktiv va reaktiv turbinalar boʻladi. Bugʻ turbinasi nisbatan ixcham, oddiy, tejamli, yuqori parametrli bugʻlardan foydalanishga, toza kondensat olishga, elektr energiyasi ishlab chiqarish bilan birga isteʼmolchilarga turli parametrli bugʻ uzatishga imkon beradi. Muqim (statsionar) va transport (kemaga oʻrnatiladigan) xillari bor. Mukim Bugʻ turbinasi ga kondensatsiya turbinalari, teplofikatsiya turbinalari va boshqa kiradi. Deyarli barcha Bugʻ turbinasi koʻp pogʻonali hisoblanadi. Bir va koʻp (4 tagacha) korpusli, bir va koʻp (3 tagacha) valli qilib ishlab chiqariladi. Bugʻ turbinasi markazdan qochirma havo haydagichlar, kompressorlar va nasoslarni harakatga keltirish uchun ham ishlatiladi.^[1]

Bizga ma’lumki, elektr energiya ishlab chiqarish jarayoni murakkab bo'lib, u issiqlik elektr stansiyalarida, gidroelektr stansiyalarda atom elektr stansiyalarida amalga oshiriladi. Issiqlik elektr stansiyalarining ishlash jarayonini misol qilsak, u yerda ishchi jism bo‘lgan suv bug‘ining issiqlik energiyasi mexanik energiyaga aylanishi hisobiga elektr energiyasi hosil bo‘ladi. Bu esa turbogeneratorlarda amalga oshiriladi. Demak, turbinaning vazifasi ikkita ketma-ket jarayondan tashkil topgan bo'lib, biri - bug'ning issiqlik energiyasini kinetik energiyaga, ikkinchisi - kineticenergiyani mexanik energiyaga aylantirib beradi. Turbina stator va rotor qismlariga bo'linadi. Stator bu - qo‘zg‘almas qism bo'lib, unda soplo yo'naltiruvchi parraklar, taqsimlovchi drossel qurilma, tezliklar regulyatori, podshipniklar, reduktor, moy nasosi va boshqalar joylashgan. Rotor bu — qo‘zg‘aluvchan qism bo`lib , unda val disk bilan birga qo‘yilgan bo'lib ishchi parraklar esa unga o‘rnatilgan.Turbina ikki turga bo‘linadi:

1) aktiv turbina;

2) reaktiv turbina.

Aktivturbinalardahammaishlatishimumkinbo'lganissiqliksoplodaamalgaoshadi, ya’nisoplodabosimoxirgibosimgachakamayadi, ishchiparraklardaesao'zgarmaydi. Tezlik soploda ortadi, so‘ngra parraklardasekin-asta kamayadi (1,a-rasm).

Reaktiv turbinalarda esa ishlatish mumkin bo‘lgan issiqlikning birqismi soploda, qolgan qismi esa ishchi parraklarda amalga oshiriladi(1,b-rasm).
Aktiv turbinaning ishlash prinsipini ko‘rib chiqamiz. Bug‘ qozonidasuvning qaynashi natijasida hosil bo‘lgan o ‘ta qizigan bug‘ bug‘xarakatlanuvchi quvurlar yordamida bug‘ni taqsimlovchi drossel qurilma(drossel klapani)siga kelib tushadi. U yerdan bug‘ turbinaning asosiyelementi bo`lgan soploga kelib tushib, bu yerda bug‘ning bosimi kamayibtezligi ortadi (ya’ni issiqlik energiyasi kinetik energiyaga aylanadi). Shundaykatta tezlik bilan bug‘ soplodan chiqib turbinaning valiga o‘rnatilgan ishchiparraklarga uriladi va natijada parraklar aylana boshlaydi, ya’ni harakatsodir bo‘ladi, kinetik energiya mexanik energiyaga aylanadi.Turbinaga kelayotgan bug‘ning boshlang‘ich bosimi — Po soplodanchiqayotgan bug‘ning bosimi — P, tezligi esa C, ga teng bo'Iadi.Bug‘ turbinaning birinchi pog‘onasidan uning qo‘zg‘almas qismidajoylashtirilgan yo‘naltiruvchi parraklar yordamida ikkinchi pog‘onaga,so‘ngra keyingi pog‘onalarga o ‘tib harakatini davom ettiradi.


2-rasmda uchta tezlik pog`onasiga ega bo`lgan aktiv turbinaning chizmatasviri keltirilgan. Bug‘ P_o bosim bilan soploga yuboriladi. Bu yerdauning potensial energiyasi kinetik energiyaga aylantiriladi. C, tezlik bilansoplodan chiqib, bug‘ birinchi qator ishchi parraklarga kelib tushadi, buyerda uning kinetik energiyasi ishga aylanadi. Shunda uning yo‘nalishio ‘zaradi. C₂ tezlik bilan birinchi pog‘ona ishchi parraklaridan chiqib,bug‘ birinchi qator yo‘naltiruvchi parraklarga kelib tushib, o‘z yo‘nalishinio'zgartiradi va ikkinchi qator ishchi parraklarga kelib tushadi.So‘ngra bug‘ u yerdan ikkinchi qator yo‘naltiruvchi parraklarga kelibtushadi, undan chiqib uchinchi qator ishchi parraklarga yo‘naladi vaharakat davom etadi. Turbinaning uchinchi pogonasidan chiqqayotgandabug‘ juda katta bo'lmagan tezlikka ega bo‘ladi.

Ideal bug 'turbinasi an deb hisoblanadi izentropik jarayon, yoki turbinaga kiradigan bug 'entropiyasi turbinadan chiqayotgan bug' entropiyasiga teng bo'lgan doimiy entropiya jarayoni. Hech qanday bug 'turbinasi chindan ham izentropik emas, ammo turbinani qo'llash asosida tipik izentropik samaradorlik 20 dan 90% gacha. Turbinaning ichki qismi bir nechta pichoqlar to'plamini yoki chelaklar. Statsionar pichoqlarning bir to'plami korpusga va aylanadigan pichoqlarning bir to'plami valga ulangan. To'plamlar har bir bosqichda bug 'kengayishini samarali ishlatish uchun to'plamlarning o'lchamlari va konfiguratsiyasi o'zgarib turadigan ma'lum minimal bo'shliqlar bilan birlashtirilgan.

Bug 'turbinasining amaliy issiqlik samaradorligi turbinaning kattaligi, yuk holati, bo'shliq yo'qolishi va ishqalanish yo'qotishlariga qarab farq qiladi. Ular 1200 MVt (1600000 ot kuchiga ega) turbinada taxminan 50% gacha yuqori ko'rsatkichlarga erishadilar; kichikroq samaradorligi pastroq.^{[iqtibos kerak]} Turbinaning samaradorligini oshirish uchun bug 'bir necha bosqichda ish olib boradi. Ushbu bosqichlar energiyaning ulardan olinishi bilan tavsiflanadi va impuls yoki reaksiya turbinalari sifatida tanilgan. Ko'pgina bug 'turbinalarida reaktsiya va impuls konstruktsiyalari aralashmasi ishlatiladi: har bir bosqich o'zini o'zi yoki boshqasini tutadi, ammo umumiy turbinada ikkalasi ham ishlatiladi. Odatda, quyi bosim bo'limlari reaktsiya turi va yuqori bosim bosqichlari impuls turi hisoblanadi.^{[iqtibos kerak]}
Impuls turbinalari

Impulsli turbinali pichoqlar tanlovi

Impulsli turbinada bug 'oqimini yuqori tezlikda harakatlanadigan oqimlarga yo'naltiruvchi sobit shtutserlar mavjud. Ushbu jetlar muhim kinetik energiyani o'z ichiga oladi, bu esa paqirga o'xshash shakldagi rotor pichoqlari orqali milning aylanishiga aylanadi, chunki bug 'oqimi yo'nalishini o'zgartiradi. Bosimning pasayishi faqat statsionar pichoqlar bo'ylab sodir bo'ladi, bunda bug 'tezligi aniq oshadi va bug' nasab orqali oqib o'tganda uning bosimi kirish bosimidan chiqish bosimiga tushadi (atmosfera bosimi yoki odatda, kondensator vakuumi). . Bug'ning kengayishining ushbu yuqori nisbati tufayli bug 'juda yuqori tezlik bilan nozulni tark etadi. Harakatlanuvchi pichoqlardan chiqib ketadigan bug 'shtutserdan chiqayotganda bug'ning maksimal tezligining katta qismiga ega. Ushbu yuqori chiqish tezligi tufayli energiyani yo'qotish odatda tezlikni ko'tarish yoki yo'qotish yo'qotish deb ataladi.
Ning qonuni momentum momenti vaqtincha egallab turgan suyuqlikka ta'sir qiluvchi tashqi kuchlar momentlari yig'indisi ovoz balandligini boshqarish nazorat hajmi orqali burchak momentum oqimining aniq vaqt o'zgarishiga teng.
Aylanadigan suyuqlik radiusda boshqarish hajmiga kiradi tangensial tezlik bilan  va radiusda qoldiradi  tangensial tezlik bilan  .

Tezlik uchburchagi
A tezlik uchburchagi turli tezliklarning o'zaro bog'liqligini yaxshiroq tushunishga yo'l ochib beradi. Qo'shni rasmda bizda:



Keyin momentum momenti qonuni bo'yicha suyuqlikdagi moment quyidagicha bo'ladi:

Impulsli bug 'turbinasi uchun:  . Shuning uchun pichoqlar ustidagi tangensial kuch  . Vaqt yoki quvvat birligida amalga oshirilgan ishlar:  .
Ω turbinaning burchak tezligi bo'lsa, u holda pichoq tezligi bo'ladi  . Rivojlangan kuch o'sha paytda  .

Elektron sayt: https://uz.wikiaro.ru/wiki/Steam_Turbine#Principle_of_operation_and_design

Mavzu: Bir fazali issiqlik eltuvchi oqimida issiqlik hisobi

Mavzu: Ikki fazali issiqlik eltuvchi oqimida issiqlik hisobi

Mavzu: BG da gidravlik hisobi
Mavzu: BG da to’yingan bug’ni separatsiyalash
Mavzu: Suv rejimi hisobi