O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

18-§. Antivirus dasturiy vositalar 
Kompyuter viruslaridan himolanish uchun axborot himoyasining umumiy 
vositalari ishlatilishi mumkin, ular iste’molchilarning notо‘g‘rihatti–harakatlari va 
notо‘g‘ri ishlovchi dasturlar disklarning jismoniy buzilishlaridan ham suGurtalar 
hisoblanadi. Viruslardan zararlanish ehimolini kamaytirishga yordam kilish 

---

185 
profilaktik choralari mavjud. Viruslardan himoyalanish maxsus dasturlarini bir 
necha turlarga bulish mumkin: 
DETEKTORLAR - zararlangan fayllarni aniklash imkonini beradi; 
DOKTORLAR - zararlangan dasturlarni davolaydi;
TAFTISHCHI - dasturlar holatini avval yod olib, dastlabkisi bilan solishtiradi; 
VAKSINA-DASTURLARI - dasturlarni modifikatsiya kiladi, bu jarayon 
dastur ishiga о‘z ta’sirini kursatmaydi, vaholanki virus unga karshi vaktsinatsiya 
kilinganligini bilmaydi va ushbu dasturlarni zararlangan deb hisoblaydi.
Virusga karshi dasturlar haqida umumiy ma’lumotlar: 
Aidstest, Dr. Web, Adinf dasturlari virusga karshi kompleks tarkibga kirib, u 
“Dialog–Nauka” firmasi tomonidan almashtirib, yangilab turiladi. Aidtest, Dr. Web 
- detektor dastur hisobalanadi, ular kompyuter xotirasi va fayllarida viruslarni 
aniklash va yukotish uchun kullaniladi. Ular fakat uziga tanish viruslarnigina aniklay 
oladi, shuning uchun ularning matnini uzgartirib turish kerak. Adinf dastursi 
taftishchi dastur hisoblanadi, u fayllar va disklar holatini eslab koladi, keyingi 
kiritilishida diskdagi uzgarishlarni foydalanuvchiga ma’lum kiladi.
Aidtest, Dr. Web, Adinf ni birgalikda kullash uchun tegishli imkoniyatlar 
kuzda tutilgan. Masalan: diskdagi fayllarning Adinf taftishchisi bilan tekshirishi 
mumkin sung Adinf Dr. Web dasturlari vositasida fakat yangi uzgartirilgin fayllarni 
tahlil kilish imkonini beradi. Bu tekshiruv vaktini kamaytiradi.
Hozirgi kunda viruslarga karshi «SYMANTEC» korporatsiyasining 
«WINDOWS AntiVirus» dasturi keng kо‘llanilmokda. Buning asosiy sabablaridan 
biri uni WINDOWS operasion sistemasida ishlashga moslashtirilganligi va kulayligi 
hamda viruslarni kо‘p versiyalarini davolay olishidir.
Tekshiruv uchun buyruq fayllar. Kundalik tekshiruvlar. Aidtest, Dr. Web, 
Adinf dasturlari yordamida kompyuter disklari holatini virus bor yukligi, paydo 
bulishiga tekshirib turish kerak. Buni virdarly. bat fayli yordamida kilish mumkin. 
virdarly. bat path komandasida kayd kilingan kataloglardan biriga joylashtirilishi 
kerak.

---

186 
Aidstest kurinmas viruslarni aniklay olmaydi, Adinf dastursi esa kuzga 
kurinmas virusllarni tuta oladi. Aidstest: ãSãG Enter
S - sekin ish;
G - barcha fayllarni tekshirish; 
F - zararlangan fayllarni tuGrilash; 
X - zararlangan fayllarni xotiradan uchiradi; 
Q - ruxsat surash; 
Aidstest va Dr. Web dasturlari bilan disk va fayllarni tekshirish. Fayl va 
disklarni Aidstest va Dr. Web dasturlari bilan tekshirishda ekranga xabar va talablar 
chikariladi. Aidtest dastursi talabiga javoban “V” klavishani bosish kerak, agar 
javob “xa” bulsa “Y”, agr “yuk” bulsa “N” klavishasi bosiladi. Dr. Web dastur 
suroviga javobning bir necha variantlari bilan tulgan tuGri turtburchak shaklida 
beriladi. Ekrandagi

, 

yozuvni klavishalar yordamida tanlash mumkin va Enter 
ni bosish yoki sichkonchaning chap tugmachasini bosish zarur.
Tekshirish tartibi. Aidstest va Dr. Web dasturlari ishga tushirilgach, virus 
mavjud yoki mavjud emasligi uchun kompyuter operativ xotirasi tekshiriladi. 
Buyruq satrida har bir obyekt tekshiriladi. Agar tekshiruv paytida viruslar aniklansa 
yoki gumon kilinsa yakuniy hisobotda zararlangan yoki shubha kilingan disk 
sohalari yoki fayllar tо‘Grisida axborot beriladi. Bunda Aidstest dastursi zararlangan 
fayllarni davolash uchun F1 parametrini ishlatish kerakligini xabar kiladi. Dr. Web 
dastursi hisobotni kizil rangda chikaradi.
Virus haqida xabarlar.
Dastur virusi aniklanganda quyidagi xabarlar chikariladi: xotiradagi virus - 
kompyuter operativ xotirasidagi rezident viruslarning barcha xillarini aniklash va 
zararsizlantirishni amalga oshiradi. Bu holda tekshiruv davom etadi, lekin uning 
yakunida kompyuterni kayta yuklashga taklif beriladi. Bunda “toza” disketa kiritilib, 
kompyuterni davolashniboshlash zarur.
Tekshiruvda fayl kattaligini aniklash -tekshiruvga ochilishidan oldin tekshiriluvchi 
fayl kattaligi uzgarmaganligini Dr. Web dastursi aniklaydi.

---

187 
Ulcham uzgarishi sistemada virus borligidan dalolat beradi. Dastur ishini tuxtatib, 
“Yangi” disketa kiritish va kompyuterni davolashni boshlash zarur.
Bunda quyidagi xabar chikadi: 
Disk, virus bilan zararlangan fayl nomi va uni kaysi katalogda joylashganligi, ushbu 
fayldagi virus nomi.
fayl yaratilishining shubhali davri - agar faylda yaratilishining shubxali vakti kayd 
kilinsa, Dr. Web bu hakda ogohlantirish chikaradi, chunki bunday harakatlar ayrim 
viruslar uchun xos.
To’rt qoida. Kompyuterga virus tushganda quyidagi qoidalarga amal kilish 
lozim.
1. Shoshilmaslik va hato echimlar kilmaslik kerak. Uylanmay kilingan harakatlar 
ma’lumotlar yukotilib, tiklanishi mumkinligini kuldan boy beribgina kolmay, 
kompyuterga kayta virus yuktirishga olib keladi.
2. Shunga karamay, ushbu harakatlar zudlik bilan utkazilishi kerak. Agar siz uz 
kompyuteringizda virus faollashishiga ulgurmasdan uni aniklanganingizga ishonch 
hosil kilsangiz, u buzg‘unchilik harakatlarini davom ettirmasligi uchun, 
kompyuterni uchiring. Bu qoidaga roya kilmaslik og‘ir oqibatlarga olib keladi, 
chunki DOS yuklanganda yoki kompterga zararlangan diskdagi dastur ishga 
tushirilganda virus faollashishi mumkin, faoliyatdagi virus mavjud holda 
kompyuterni davolash ma’nosiz bо‘ladi, sababi u disk va dasturlarning davom 
etuvchi zararlanishi bilan kechadi.
3. Virusdan davolanish oddiy, lekin ayrim hollarda mushkul. Agar siz kompyuterni 
davolash uchun etarlicha bilim va tajribaga ega bulmasangiz, tajribalirok 
hamkasblardan yordam surang.
4. Kompyuterni virusdan davolash ijodiy jarayon, bu mavzudagi har kanday 
tavsiyani maslahat sifatida kabul kilmaslik kerak.
Chunki, virus yozuvchilari yangilik uylab topishlari mumkin, bunda virus 
bilan kurashish buyicha tavsiyalar eskiradi. 

---

188