O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Tog’rayhon labguldoshlar oilasiga mansub, ko’p yillik o’t bo’lib, bo’yi 40 sm 
keladi. Uning poyasi tik bo’lib bitta yoki bir nechta bo’ladi. poyaning yuqori qismi 
shoxlangan. Bargi tuxumsimon yoki chopziq, uch tomoni o’tkir yoki to’mtoq bo’lib, 
asosi keng ponasimon, qirrali bo’ladi. Gullari poyaning yoki novdalarning uch 
qismida deyarli bandsiz bo’lib, ro’vaksimon shaklda to’pgul hosil qiladi. Bizda 
o’simlikning bir turi va bir qancha formalari uchraydi. Ular jumhuriyatimizning 
barcha tog’li rayonlaridagi mayda shag’alli, chirindiga boy bo’lgan qo’ng’ir va qora 
tuproqlarda o’sadi. SHuningdek daryo yoqalarida, buloqlar atrofida, daraxtlar tagida 
va ochiq maydonlarda, adir hamda janubiy, tog’ yon bag’irlarida o’sib, dengiz 
sathidan 2400 m balandliklarda keng tarqalgan. Tog’rayhon iyul-avgustda gullaydi, 
urug’i avgust-sentabr oylarida to’liq pishadi. Bu o’simlik juda yoqimli hidga ega. 
SHuning uchun undan ziravor o’simlik sifatida, har xil konservalar tayyorlashda 
bodring, karam, pomidor, uzum, olma va tarvuzlarni sirkalash hamda tuzlashda 
foydalanish mumkin. Tog’rayhonning juda qadim zamondan beri shifobaxsh 
o’simlik ekanligi ko’pchilikka ma’lum. Uning yer ustki qismi gullash davrida ovqat 
hazm qilish ahzolarining ish faoliyatini yaxshilash uchun ishlatiladi. Tibbiyotda 
undan tayyorlangan sharbatlar uyqusizlikka qarshi hamda siydik haydovchi vosita 
sifatida va tanadagi dog’larni davolashda foydalaniladi. Undan olingan efir moyi 
dori-darmon sifatida, tish og’rig’ini davolashda ham ishlatiladi. O’simlikdan vermut 
vinosiga, kvas, va araqlarga hid berishda hamda spirtsiz ichimliklar tayyorlashda 
foydalaniladi. Tog’rayhonning yer ustki qismidan efir moyi olib, har xil atirlar, tish 
pastalari, hidli sovunlar tayyorlashda foydalanish mumkin. Tog’rayhon tarkibida 

---

73 
2,2% efir moyi, 6-8% tanid moddasi, organik kislotalar, mineral tuzlar hamda 
vitamin S va provitamin A juda ko’p miqdorda bo’ladi.