O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus Ta‘lim vazirligi Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti fizikadan tajriba ishlarini bajarish bo’yicha uslubiy ko‘rsatma

Nazorat savollari
1.Tovush deb nimaga aytiladi?
2.Tovush to’lqini qanday to’lqin?
3.Tovushning turli muhitlarda turlicha tarqalishini tushuntirib bering.
4.Tovishning tarqalish tezligi qaysi formula yordamida topiladi?
5.Tovushning tarqalish tezligi masofaga qanday bog’liq?


Tajriba ishi №12
Havoning issiqlik sig’imlari nisbatini adiabatik kengayish yordamida aniqlash
Ishning maqsadi:
Gazlarning solishtirma issiqlik sig’imlari nisbatini tajribada aniqlash uni molekulyar kinetik nazariyaga asoslanib hisoblangan qiymati bilan solishtirish.
Kerakli asboblar:
Katta shisha idish, suvli manometr, qo’l nasosi.

Nazariy qism

Jismning haroratini 1K ga ko’tarish uchun ketgan issiqlik miqdoriga teng bolgan kattalik shu jismning issiqlik miqdori deyiladi.
(1)
Modda birlik massasining issiqlik sig’imi solishtirma issiqlik sig’imi deb ataladi.
(2)
Bir mol moddaning issiqlik sig’imi molyar issiqlik sig’imi deyiladi.
(3)
Moddalarning ya’ni gazlarning issiqlik sig’imi ularning qizdirilish vaqtidagi sharoitiga bog’liq bo’ladi. Jismning hajmi o’zgarmaydigan sharoitda qizdirilsa, bajarilgan ish dA=0 bo’ladi, u holda

bu yerda bo’lgani uchun o’zgarmas hajmdagi molyar issiqlik sig’imi C_V yoki solishtirma issiqlik sig’imi c_v quyidagi ifoda bilan topiladi:
(4)
Gaz bosim o’zgarmas sharoitda qizdirilganda esa, gazga berilgan issiqlik miqdori termodinamikaning I qonuniga ko’ra aniqlanfdi, u holda . Bu ifodani dT ga bo’lib, quyidagini hosil qilamiz:

Bir mol gaz uchun holat tenglamasidan ekanligini aniqlab, ozgarmas bosimdagi molyar issiqlik sig’imi C_P yoki solishtirma issiqlik sig’imi c_p quyidagi ifoda bilan topiladi:
(5)
bu yerda i- molekulalarning erkinlik darajasi deyilib, molekulalar holatini aniqlash uchun kerak bo’lgan erkli koordinatalar sonini ko’rsatadi. Bir atomli gaz uchun i=3, ikki atomli gaz uchun i=5, uch va ko’p atomli gaz uchun i=6 deb olingan.
Ixtiyoriy gazlar uchun ozgarmas bosimdagi solishtirma molyar issiqlik sig’imining o’zgarmas hajmdagi molyar issiqlik sig’imiga nisbati berilgan gaz uchun o’zgarmas kattalik bo’lib, Puasson koeffitsiyenti yoki adiabata ko’rsatkichi deb ataladi.
(6)
Adiabatik jarayon uchun o’rinli bo’lgan tenglama Puasson tenglamasi deyilib, u quyidagicha yoziladi: