O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

Nazorat uchun savol va topshiriqlar:
1. Har bir yosh guruhida fazoni idrok etishning o‘ziga xos xususiyatlarini 
misollar asosida tushuntiring. 
2. Ko‘rib idrok qilish va o‘lchash asosida fazoni idrok etishda qanday 
o‘yinlardan foydalaniladi? 
3.Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak-atrofni o‘rganishning 
ahamiyati qanday? 
Topshiriqlar:
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak-atrofni 
o‘rganishni “Qanday” texnologiyasi asosida taqqoslang va taqdimot tayyorlang. 
Adabiyotlar: 
1. Бикбаева Н.У., Ибрагимова З.И., Қосимова Х.И. Мактабгача тарбия 
ёшидаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантириш. – Т.: 
Ўқитувчи, 1995 й. 
2. Jumayev M. Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni 
shakllantirish metodikasi va nazariyasi. – T., 2007. 
 
VAQT HAQIDA TUSHUNCHA 
Tayanch so‘z va iboralar: vaqt tushunchasi, analizator, vaqtni his qilish, 
sutka qismlari, vaqtning xususiyatlari, vaqtni his qilish, yil fasllari. 
Vaqt va uning o‘ziga xos xususiyatlari. Vaqt so‘zi yuz berib turuvchi 
voqea-hodisa, narsalarning asrlar, yillar, soatlar, minutlar va shu kabilar bilan 
o‘lchanadigan davomiyligi, shunday o‘lchov belgisiga ega bo‘lgan obyektiv 
hodisani ifodalaydi. Vaqtning qaytmas xususiyatlari shuki, vaqtning bir tomonga 
yo‘nalib o‘tishi, u tabiat va jamiyatning harakatlanish yo‘nalishini ifodalaydi. 
Vaqtning asosiy qabul qilinishi bu sezish qobiliyatidir. Har xil kompleks analizator 
vaqtni sezish qobiliyatining cho‘zilishiga ta’sir qiladi, lekin asosiy xususiyati deb 
I.M. Sechenov eshitish va tananing sezgi qobiliyatlariga e’tibor bergan «Vaqt 

---

109 
tovush va tananing sezish qobiliyati insonga vaqt haqida tushuncha beradi, shunda 
ham to‘la o‘z mazmuni bilan emas balki vaqt bir tomonlama tovushning tortilishi 
va tananing sezishini tortilishi. Shuning uchun I.M.Sechenov eshitish va sezish 
xususiyatidan bu vaqt bo‘shlig‘ining analizatorlari degan edi. I.P.Pavlov 
ko‘rsatgan ediki,vaqtning hisoblanishi nerv sistemasining har bir elementiga, uning 
har bir hujayrasiga xos u buni eksperimental asosda isbotladi. Har qanday 
analizator «vaqtni hisoblashi» mumkin. I.P.Pavlov aytgan ediki, vaqtning 
fiziologik qabul qilinishi bu kishining tormozlanishi va ta’sirlanishidir, bu esa 
vaqtni hisoblashga yo‘l beradi. Bu fikrlar qator izlanishlar orqali ko‘rsatilgan. 
Ikkinchi signal sistemasida ta’sirlanish vaqtning yetarli hisobga olinmasligidan 
kelib chiqadi, tormozlanish jarayonida unga ko‘proq baholash xususiyatidandir. 
Shunday qilib, aniq vaqt intervallarini vaqtinchalik baholash ta’sirlanish va 
tormozlanish dinamik jarayonida aniqlanadi. Vaqt intervalida differensirovka bu 
vaqtga nisbatan shartli reflekslarning xosligidir.