O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti
Download 0.62 Mb. Pdf ko'rish
|
O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta lim vazirligi n
|
3
Qarang: Bertels Ye.E. Navai i Djami. M., 1965 s.161 19 taqozo etadi. Masalan, javonmardlik etikasining eng markaziy masalalaridan bo„lmish qanoat va tamahning kelib chiqishi “azza man qanah zala man tamah” (qanoatli aziz, tamahgir xor) degan hikmat bilan bog„liq bo„lib, musulmon sharqi etikasida ham muhim o„rin tutadi. Navoiy o„nlab baytlarda (ham lirikada, ham boshqa asarlarida) ana shu hikmatni turli shakllarda (aynan, qisman shaklini o„zgartirib, ma‟nosini tarjima qilib) keltirgan: Elni xor aylagan tamah bilgil, Doimo “azza man qan‟a” bilgil. 1 Navoiy «Mahbubul-qulub» da «qanoat zikrida», «saxovat va himmat» bobida, “karam va futuvvat tariqida” alohida – alohida so„z yuritadi. Qanoat futuvvatning ko„plab talablari (Attorda ular 72 ta) orasidagi eng markaziylaridan, lekin u barcha toifa (xoh malomatiy, xoh axiy, xoh so„fiy, xoh shoh, xoh gado bo„lsin) uchun eng zaruriy xususiyat hisoblanadi. “Xamsa”da javonmardlik etikasining juda ko„p qirrali turli shakllarda tasvir va targ„ib qilinadi. Javonmardlik elementlarini faqat “futuvvat” va “javonmard” terminlari bor o„rinlardan qidirish to„g„ri emas (ba‟zan mazkur so„zlar termin emas, balki oddiy sifat ma‟nosida kelgan). “Xamsa”da javonmardlikning har bir tabaqa (oddiy inson, hukmdor, olim, oshiq, lashkarboshi, pahlavon) uchun taalluqli sifatlari ana shu tipdagi obrazlarga singdirib yuborilgan. Ikkinchi tomondan, shoirning juda ko„p mulohaza va ibratli xulosalarida ham futuvvatning u yoki bu talabini ko„rish mumkin. Juda ko„p tilga olingan «himmat», «vafo», poklik ana shunday muhim sifatlardan hisoblanadi. Masalan, qo„l, dil va nazar pokligini shoir bir yerda oshiqning («oshiq oni bilki, erur dardnok, ham dili, ham ko„ngliyu ham ko„zi pok») asosiy talabi sifatida qo„ysa, boshqa o„rinda shohlikning zaruratlaridan biri sifatida keltiradi. Lekin “Xamsa” voqealarni yo„naltiruvchi konfilikt faqat qaharamonlararo (ijobiy va salbiy) ziddiyat sifatida ko„rinsa-da, ammo boshqa bir ziddiyat ham borki, uning roli ham voqealar rivojida kam emas. Bu – insonning o„zi ichki ziddiyati. Navoiyning qayta-qayta ta‟kidlashicha, inson vujudida hayvoniy (genetik) va insoniy (notiqiy) xususiyatlar mavjud bo„lib, ular o„rtasida doimo kurash boradi. Inson faoliyatidagi qarma-qarshi holatlarning manbai ana shunda. Chunki «ikkisi insonda bo„lib haddi tom, zumrai inson aro aylar xirom». Inson vujudida mavjud eng dahshatli dushman – bu nafs. Uni yengish esa osonlikcha bo„lmaydi. Shuning uchun ham, to„qaydagi sherni yengish shijoat emas, balki “naf itin qilsang zabun, olamda yo„q sendek shujoh”. Shuning uchun ham podsho bazmidagi “qariyu gar xud yigit”: 1 Favoyidul-kibar, 747-bet. 20 Shaynda qoplondin agarchi fuzun, Nafs itining ilgida lekin zabun. 1 “Xamsa” obrazlarida Navoiyning ana shu kontseptsiyasi nuqtai nazaridan yondashsak, ularning poetikasida butun murakkabliklari bilan yorqin namoyon bo„ladi. Xullas, “Xamsa” obrazlari poetikasini shoirning falsafiy-ijtimoiy va axloqiy pozitsiyasi bilan uzviy bog„liq holdagina chuqur tadqiq etish mumkin. Chunki muallif pozitsiyasi butun asar davomida saqlanib, uning badiiy imkoniyatlarini o„ziga bo„ysundiradi hamda asar uslubining shakllanishi va umuman poetik komponentlarining muvozanatida muhim rol o„ynaydi. Zotan, asarning umumiy ritmi, badiiy tasvir tamoyillari uning pafosi bilan bevosita bog„liq. Asar qahramonlariga xos mehnatsevarlik, bunyodkorlik, do‟stlik, tinchliksevarlik, insonparvarlik kabi fazilatlardan ta‟lim-tarbiya tizimida keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Download 0.62 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|