O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o. Murtazayev, F. Axrorov

2-jadval
O’zbekistonda asosiy chorva mollarining davrlar bo’yicha dinamikasi (1 yanvar holatiga, ming bosh)*

Chorva turlari	Yillar
	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015
Barcha toifadagi xo’jaliklar
1.Yirik shoxli qoramollar	6571,4	7044,6	7457,9	8026,3	8510,7	9094,7	9642,7	10141,3	10607,3	10995,2
shu jumladan sigirlar	2821,3	2982,5	3124,9	3327,1	3535,7	3758,1	3878,4	3935,0	4020,6	4084,3
2.Qo’y va echkilar	11351,9	12016,2	12635,6	13523,3	14432,6	15340,9	16189,0	17128,8	17717,6	18438,9
3.Cho’chqalar	86,9	93,1	96,2	97,8	96,5	100,0	96,8	95,2	92,7	87,8
4.Parranda	20540.4	24188,4	26118,9	29505,4	33053,0	37733,3	42818,4	47485,8	52363,2	56276,3
5.Ot	158,1	162,4	168,3	175,8	180,6	187,3	195,2	202,2	208,8	213,4
Fermer xo’jaliklari
1.Yirik shoxli qoramollar	332,3	375,6	421.1	480,8	496,7	501,7	507,2	524,9	539,8	545,2
shu jumladan sigirlar	105,4	121,3	137,4	162,4	168,6	171,2	174,1	183,1	186,3	187,2
2.Qo’y va echkilar	501,1	649,4	872,3	1007,3	1097,7	1149,9	1203,1	1267,3	1310,0	1336,6
3.Cho’chqalar	13,0	15,0	15,9	13,5	10,0	10,2	8,2	8,2	7,6	8,2
4.Parranda	756,4	875,8	1333,3	2565,9	3475,3	3958,6	4974,2	5739,6	6434,3	6670,8
5.Ot	12,3	13,8	16,3	17,2	17,7	18,3	18,9	19,6	20,7	20,7
Dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo’jaliklari
1.Yirik shoxli qoramollar	6061,3	6538,6	6944,6	7449,2	7919,8	8497,1	9033,8	9509,4	9957,4	10328,1
shu jumladan sigirlar	2656,2	2818,2	2959,5	3136,5	3338,3	3557,4	3672,1	3718,6	3799,6	3861,9
2.Qo’y va echkilar	8417,7	9053,0	9603,9	10433,6	11268,9	12146,7	13035,7	14166,0	14771,6	15459,9
3.Cho’chqalar	55,4	62,5	67,9	72,8	73,2	76,6	76,9	76,9	75,1	69,2
4.Parranda	14578,8	16609,2	17886,2	19406,5	21236,6	22561,0	25771,3	30427,7	33204,9	35623,0
5.Ot	125,8	132,3	138,3	144,8	149,4	156,3	163,9	170,5	176,0	180,4
Qishloq xo’jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
1.Yirik shoxli qoramollar	177,8	130,4	92,2	96,3	94,2	95,9	101,7	107,0	110,1	121,9
shu jumladan sigirlar	59,7	43,0	28,0	28,2	28,8	29,5	32,2	33,3	34,7	35,2
2.Qo’y va echkilar	2433,1	2313,8	2159,4	2082,4	2066,0	2044,3	1950,2	1695,5	1636,0	1642,4
3.Cho’chqalar	18,5	15,6	12,4	11,5	13,3	13,2	11,6	10,0	10,0	10,4
4.Parranda	5205,2	6703,4	6899,4	7533,0	8341,1	11213,7	12072,9	11318,5	12724,0	13982.5
5.Ot	20,0	16,3	13,7	13,8	13,5	12,7	12,4	12,1	12,1	12,3

^* O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plam. Toshkent 2013 yil va O’zbekiston qishloq xo’jaligi. Toshkent 2015 to’plam materiallari.

2012 yilda 2004 yilga nisbatan qoramollar soni qariyb 1,8 martaga, qo’y va echkilar – 1,6, parrandalar – 2,7 martaga va otlar soni 33,6 % ga oshgani holda cho’chqalar soni esa 26,3 % ga kamaygan. 2014 yilda esa 2005 yilga nisbatan - qoramollar soni 67,3 % ga, shu jum. sigirlar soni 44,8% ga, qo’y va echkilar-62,4 % ga, cho’chqalar deyarli o’zgarmagani holda, parrandalar –2,7 martaga va otlar soni 35,0 % gaoshgan. Shu davrda fermer xo’jaliklari, dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo’jaliklari, shuningdek, qishloq xo’jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda ham xuddi shundayo’sishtendensiyasi mavjud. Hozirgacha chorvachilik hayvonlari bosh sonida ham,chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishda ham dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo’jaliklari yetakchilik qilishmoqda.

2005-2014 yillarga kelib go’sht ishlab chiqarish dinamikasida barcha hayvonlar go’shtlarining ko’payganligini quyidagi 3-jadvalda ko’rish mumkin.


3-jadval
GO’ShT IShLAB ChIQARISh
(barcha toifadagi xo’jaliklarda, ming tonna)*

Yillar	Go’sht (tirik vaznda)	Shu jumladan:
		Mol va buzoq go’shti		Qo’y va echki go’shti	Parranda go’shti	Cho’chqa go’shti		Boshqa turdagi hayvon go’shti
2003	936.7	745,7	147,6		20,1		15,1	8,2
2004	998.3	806,5	144,2		23,5		18,7	5,4
2005	1061.2	849,2	157,6		27,2		21,6	5,6
2006	1139.6	904,2	175,6		30,0		24,4	5,4
2007	1208.7	950,2	192,8		34,5		24,9	6,3
2008	1288.0	998,2	223,9		35,4		22,7	7,8
2009	1367.8	1049,0	245,8		38,3		26,4	8,3
2010	1461.4	115,6	270,4		42,9		23,6	8,9
2011	1564.2	1192,0	288,6		51,5		20,8	11,3
2012	1672.9	1264,6	314,0		60,5		21,6	12,2
2013	1787,8	1340,1	343,3		66,9		23,3	14,2
2014	1906,3	1427,4	363,6		79,4		21,6	14,3

^* O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plam. Toshkent 2013 yil va O’zbekiston qishloq xo’jaligi. Toshkent 2015 to’plam materiallari.

Keyingi 10 yil davomida jami go’sht ishlab chiqarish 1,8 martaga, jumladan mol va buzoq go’shti – 1,7, qo’y va echki go’shti – 2,3, parranda go’shti – 2,9 va boshqa turdagi hayvonlar go’shti esa 2,5 martaga ko’paygani holda cho’chqa go’shtida o’sish bo’lmagan.

Istiqbolda chorva maxsulotlarini ko’paytirish asosan mahsuldorlikni oshirish hisobiga erishilishi maqsadga muvofiqdir.


3. Chorvachilikning iqtisodiy samaradorligini oshirish imkoniyatlari

Respublikada uzoq yillardan beri ayrim chorva mahsulotlarini, shu jumladan, mol va parranda go’shtlarini, jun, pilla ishlab chiqarish va sotishdan ko’pchilik korxonalar zarar ko’rmoqdalar. Boshqa mahsulotlarning rentabellik darajasi ham bozor iqtisodiyoti qonunlari talablariga to’laroq javob bermaydi.

Barcha turdagi chorvachilik mahsulotlarining iqtisodiy samaradorligini oshirish uchun quyidagi omil va imkoniyatlaridan to’laroq foydalanish zarur:
1.Chorva hayvonlari mahsuldorligini oshirish. Bu o’ta dolzarb vazifani bajarish uchun ularni turli xil ozuqalarga bo’lgan talablarini ilmiy asoslangan rasionlar bo’yicha muntazam qondirish. Natijada zotdor hayvonlarning mahsuldorlik potensiali hamda sarflangan ozuqalar samaradorligini oshirish imkoniyatlaridan to’laroq foydalanish, ko’proq, sifatliroq hamda arzonroq mahsulotlar ishlab chiqarish va sotish imkoniyati yaratiladi;
2.Chorva hayvonlarning zotdorlik belgilarini saqlash va yanada mustahkamlash maqsadida seleksiya, naslchilik ishlarini yuqori darajada tashkil etish, jumladan, sun’iy urchitish, geterozis ustunliklaridan to’laroq foydalanish;
3.Qishloq xo’jaligi korxonalari, fermer, dehqon xo’jaliklarini yuqori mahsuldor zotli chorva mollari bilan muntazam ta’minlash maqsadida yuqori mas’uliyatli naslchilik zavod va naslchilik xo’jaliklarini barpo qilish ularni imtiyozli sharoitlardan foydalanishga imkon yaratish.
4.Chorvadorlarning mehnat unumdorligi va mehnat haqini barqaror oshirish uchun texnologik jarayonlarni kompleks mexanizasiyalash va avtomatlashtirish usullaridan foydalanish; dastavval, ozuqalarni taqsimlash, sigirlarni sog’ish, qo’y va echkilar junini qirqish, sug’orish, binolarni chorva qoldiqlaridan tozalash, ulardan foydalanish bilan bog’liq va boshqa ishlarni progressiv vositalar yordamida bajarish;
5.Hayvonlarni saqlashning progressiv usullaridan, shu jumladan, bog’lamasdan saqlash, maxsus qo’ralardan foydalanish;
6.Asosiy vositalardan ayniqsa, chorva binolari va inshoatlari quvvatidan oqilona foydalanish;
7.Ilg’or (progressiv) zooveterinariya xizmatlaridan foydalanish va h.k.