O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Nazorat savollari:
1.C₅H₈O₄ tarkibli ikki asosli kislotaning izomerlarini yozing va xalqaro nomenklatura bo’yicha nomlang.
2.Nima uchun ikki asosli kislotalar bir asosli kislotalarga nisbatan kuchli shisoblanadi?
3.Malon kislotasi qizdirilsa qanday modda hosil bo’ladi?
4.Malon va qashrabo kislotalarni bir-biridan qaysi reaktsiya orqali farqlash mumkin?
5.3-Xlorbutan kislota natriy gidroksidning spirtli eritmasi bilan qizdirilsa qaysi tiyinmagan kislota hosil bo’ladi?
6.Oksalat kislotaning olinish usullarini yozing.
Adabiyot:

1. 
   O.Ya.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S.556-560
   
2. 
   A.Terney Sovremennaya Organicheskaya ximiya M.: «Mir». 1981. T.2 S. 133-135
   
3. 
   Z.Gauptman, Yu.Grefe, X.Remane Organicheskaya ximiya. M.: "Ximiya" 1979g. S. 427-432
   

Ma’ruza №20. Galoidkislotalar va ikki asosli tiyinmagan kislotalar
Galoidkislotalarning turlari, ularning tuzilishi va nomlanishi. Galoidkisotalarning olinishi va xossalari. Galoidkislotalarning ashamiyati. Tiyinmagan ikki asosli kislotalarning tuzilishi. Fumar va malein kislotalar
Tarkibida sham galoid atomi (ftor, xlor, brom, yod), sham karboksil gurushi bo’lgan birikmalar galoidkislotalar deb ataladi. M-n:

Galoid atomlarining karboksil gurushiga nisbatan joylashishiga qarab, ular -, -, va -galoidkislotalarga bilinadi. M-n:

Galoidkislotalar, asosan, karbon kislotalarni bevosita galoidlash bilan olinadi. Ular gidroksi- shamda tiyinmagan kislotalardan sham olinishi mumkin.
Karbon kislotalarda -vodorod atomlari karbonil gurush ta’sirida sharakatchan bo’lib qoladi . Shuning uchun karbon kislotalarni xlorlash va bromlash reaktsiyalari yorug’lik nurida borib, galogen -sholatga boradi. Bu reaktsiya kam miqdordagi fosfor ishtirokida boradi. U reaktsiya Gel-Fol’gard-Zelinskiy reaktsiyasi nomi bilan ma’lum:

Bunda fosforning vazifasi kislotani galogenangidridga aylantirib berishdir:

Galoidkislotalar oddiy karbon kislotalarga qaraganda kuchli kislotalardir. Bunga sabab galoid atomining manfiy induktsion (-I) ta’siridir. Bu ta’sir -galoidkislotalardan -galoidkislotalarga tomon kamayib boradi. Turli galoid atomi tutgan galoidkislotalarda esa yodkarbon kislotalardan ftorkarbon kislotalarga tomon kislotalilik ortib boradi. Quyidagi jadvalda galoidkislotalarning kislotalilik konstantalari keltirilgan.
Jadval
Turli galoidkarbon kislotalarning suvli eritmalardagi kislotalilik konstantalari

Kislota	PKk	Kislota	PKk
CH3COOH ICH2 COOH BrCH2COOH ClCH2COOH FCH2COOH Cl3CCOOH	4,76 3,7 2,90 2,86 2,58 0,65	F3CCOOH CH3CH2CH2COOH ClCH2CH2CH2COOH CH3CHClCH2COOH CH3CH2CHClCOOH	-0,2 4,82 4,60 4,05 2,85

Galogen kislotada galogen alkilgalogenidlarga ixshash nukleofil almashinish va ajralish reaktsiyalariga oson kirishadi. Shuning uchun galogenkarbon kislotalarning turli hosilalarini olishda Birinchi bosqich shisoblanadi.

Galoidkislotalar molekulasi tarkibidagi galoid atomining turli almashinish yoki tortib olish reaktsiyalaridan tashqari barcha karbon kislotalar kabi tuzlar, murakkab efirlar, angidridlar, amidlar, nitrillar hosil qilish reaktsiyalariga kirishadi