O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Nazorat savollari:
1.C₅H₁₀O₂ tarkibli kislotaning izomerlarini yozing. Ularni ratsional va xalqaro nomenklatura bo’yicha nomlang.
2.Quyidagi kislotalarni xalqaro nomenklatura bo’yicha nomlang.
1) CH₃(CH₂)₃-COOH
2) (CH₃)₃CCH₂CH₂-COOH
3) CH₃CH₂C(CH₃)₂-COOH
4) (CH₃)₃C-COOH
3.Quyidagi izgarishlarni amalga oshiring:

4.Quyidagi kislotalarni kislotalik kuchi oshishi tartibida joylashtiring:

5. Propion kislotaning 1 mol xlor bilan reaktsiya tenglamasini yozing. ?-sholatdagi vodorodning nima uchun faol bilishini tushuntiring.
6. Reaktsiya natijasida butan kislota hosil bo’lsa, reaktsiya uchun qaysi magniyorganik birikma olinganini va reaktsiya tenglamasini yozing.
Adabiyot:

1. 
   O.Ya.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S.536-547
   
2. 
   Dj.Roberts, M.Kaserio Osnovi organicheskoy ximii. M. : "Mir". 1978. T. S. 536-543, 549-565
   

R.Morrison, R.Boyd Organicheskaya ximiya. M.: "Mir" 1974. S. 551, 558-560, 562-564.
Ma’ruza №17. Karbon kislotalarning funktsional
hosilalari. Murakkab efirlar, yog’lar, sovunlar
Murakkab efirlarni va kislota amidlarini olinishi. Yog’larning tuzilishi. Yog’larni gidroliz qilish
Karbon kislotalarning funktsional hosilalaridan biri bo’lgan murakkab efirlar karbon kislotalarga spirtlar ta’sir ettirib olinadi:

Reaktsiya mineral kislota ishtirokida boradi. Murakkab efirlar karbon kislota angidridlariga spirtlar ta’sir ettirib sham olinadi:

Murakkab efirlar galoidangidridlarga spirtlarni ta’sir ettirish bilan sham olinadi:

Murakkab efirlar qayta efirlash usuli bilan sham olinadi. Reaktsiya kislotali yoki ishqoriy mushitda boradi:

Kislota amidlari atsilxloridlarga ammiak yoki aminlarni ta’sir ettirib olinadi:

Kislota amidlarini karbon kislotalarga ammiak ta’sir ettirib sham olinadi. Bunda kislotaning ammoniyli tuzi sham bo’ladi va u qizdirilsa kislota amidi va suv hosil bo’ladi:

Kislota amidlarini angidridlardan sham olinadi:

Nitrillar gidroliz qilinganda sham kislota amidlari hosil bo’ladi:

Yog’lar glitserin va kislota gomologik qatorining murakkab efirlaridir. Bu murakkab efirlar tarkibidagi kislotalar moy kislotasidan stearin kislotasigacha bilishi mumkin. Tiyingan yog’larning tuzilishi quyidagicha bo’ladi:

Suyuq yog’larning molekulasida radikal tiyinmagan kislotalarning qoldiqlaridan iborat bo’lib, bittadan uchtagacha qish bog’ tutgan bo’ladi. Yog’larni Ni katalizatori ishtirokida qaytarilsa, qattiq sholga keladi. Bunga yog’ni qattiq sholga keltirish deyiladi va margarin hosil bo’ladi.
Yog’ni bitta molekulasining izida turli kislotalarning qoldiqlari bilishi mumkin.
Glitserinning murakkab efirlariga glitseridlar deyiladi. Novvos yog’i stearin (nq17) kislotaning glitserididan iborat bo’ladi. qiy, mol va kokos yog’i pal’mitin kislotasining glitserididan iborat bo’ladi.
Yog’ ishqoriy mushitda gidroliz qilinsa sovun hosil bo’ladi va uning tarkibidagi glitserin ajratib olinadi. Agar shu moddani osh tuzi bilan qaynatilsa, qattiq sovun hosil bo’ladi.