O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi qo`ziеv Botir Nomozovich, Ablyakimova Elmira Osmanovna. «Informatika»

Ishlab chiqqan tashkilot
Mikroprotsessor o’rnatilgan kompyuter markasi
1	8088	4,7	1983	Intel	IBM PC XT
2	80286	15-25	1985 1990	Intel	IBM PC AT IBM PS/2
3	80386 80386SX 80386DX	25-40 25-40 25-40	1988 - 1991	Intel	IBM 386 IBM 386SX IBM 386DX
4	80486DX 80486DX2 80486DX4	25-50 50-66 100	1990 1991 1991	Intel	IBM 486 IBM 486DX2 IBM 486DX4
5	80486DX2 80486DX4 80486DX5	66-80 100-120 133	1992	AMD	Am 486DX2 Am 486DX4 Am 586
6	80486DLS 80486SLS 80486DX 80586 80560	66-80 66-80 66-80 100 120	1992 - 1993	Cyrix	486DLS 486SLS Cx 486DX Cx 5*86 Cx 5*60
7	80486DX2 80486DX4	66-80 100	1992 – 1993	Ti	Ti 486DX Ti 486DX4
8	80586	100 va undan ortiq	1993 – yildan boshl.	Intel	Pentium

2.7. Asosiy xotiralash qurilmalari
Asosiy xotiralash qurilmalari (Basic memory unit) - tuzilishi va vazifalariga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi: mikroprotsessorli xotiralar (mikroprotsessorli maxsus xotira, registrli kesh-xotira), doimiy xotiralar, flesh-xotira, tezkor xotiralar (asosiy, dinamik, statik, sinxron-dinamik, Rambus), magnit diskli.
Quyida xotiralash qurilmalarining asosiy tavsiflari jadval keltirilgan:

Xotiralash qurilmasining nomi	Sig’imi	Murojaat qilish vaqti (mikrosekundda)	Ma’lumotlarni o ’qish va yozish tezligi (Kb/sek.)	O’qish va yozish imkoniyati
Mikroprotsessorli maxsus xotira	6-32 Kb	0,001- 0,004	1000-5000	O’/YO
Registrli kesh-xotira	512 Kb	0,001-0,004	1000-5000	O’/YO
Asosiy tezkor xotira	512 Mb	0,06-0,07	1000-2000	O’/YO
Kesh-xotira	64Mbgacha	0,002- 0,005	2000-3000	O’/YO
Dinamik – tezkor xotira	256 Mb	0,06-0,07	1000-2000	O’/YO
Statik – tezkor xotira	256 Mb	0,06-0,07	1000-2000	O’/YO
Sinxron-dinamik tezkor xotira	256 Mb	0,06-0,07	1000-2000	O’/YO
Rambus tezkor xotirasi	256 Mb	0,06-0,07	1000-2000	O’/YO
Doimiy xotira	128 Kb	0,06-0,07	500-1000	O'
Flesh-xotira	32 Mb	0,06-0,1	500-1000	O’/YO
Qattiq disk diskovodi	40 Gb	6-30	500-1000	O’/YO
Yumshoq disk diskovodi	1,44 Mb	65-100	150	O’/YO
CD-ROM	640 Mb	50-300	150-3000	Q
CD-Writer	640 Mb	50-300	150-3000	O’/YO
ZIP	100 Mb	0,07-0,2	500-1000	O’/YO
Raqamli videodisk	17Gb	50-300	150-3000	Q
Strimer	2Gb	6-30	150-200	O’/YO
Magnitooptik Diskovod	2Gb	50-300	150-3000	O’/YO

Zamonaviy kompyuterlarning tashqi xotiralash qurilmalari

 Kompakt disk diskovodlari yoki (CD–ROM- Compakt Disk-Read Only Memory) - diametri 4,7 dyum va qalinligi 0,6 dyum bo’lgan kompakt lazer disklarga yozilgan ma’lumotlarni o’qib, kompyuterga kirituvchi qurilmalardir. Keyingi paytlarda bunday diskovodlarga bo’lgan talab oshib bormoqda. CHunki, ko’pgina amaliy dasturlar (OC Novell; Windows NT; Borland C ++ kompilyatori; Coler Draw grafik paketi) kompakt disklarga yozilgan holda sotilmoqda. Bundan tashqari bunday diskovodlar musiqa eshitish, videoroliklarni va maxsus multimedia-filmlarni tomosha qilish imkonini beradi. Bunga kompakt disklarning quyidagi qulayliklari sabab bo’ldi:
-ma’lumotlar juda ishonchli holda saqlanadi;
-bitta kompakt diskga juda katta hajmdagi (700 Mbgacha) ma’lumotlarni sig’dirish mumkin;
-diskovoddagi ma’lumotlarni o’qib, kompyuterga kiritish tezligi ancha yuqori (500 Kb/sekgacha).
 Hozirgi paytda Acer, Astech, Cold Star, Toshiba, Verbatim, Agfa, Canon, Epson, Fijitsu, HP, Microtek, Primax, Visionner, LG, Sony, Samsung, Panasonic va boshqa firmalar tomonidan bunday diskovodlarning sig’imlari 650Mb va 700Mb bo’lgan ikki turi ishlab chiqilmoqda:
-kompakt-diskdagi ma’lumotlarni o’qishga mo’ljallangan (CD-Read yoki CD-R) diskovodlar;
-kompakt-diskdagi ma’lumotlarni o’qishga hamda shunday disklarga yozishga mo’ljallangan(CD-ReWriter yoki CD-RW) diskovodlar.
 Ayniqsa, Verbatim tomonidan ishlab chiqilayotgan CD-R Data Life Plus Metal Aro, CD-R/CD-RW Audio, CD-RW Data Life Plus kompakt disklari keng tarqalgan.

 Bulardan tashqari ovozli ma’lumotlarni yozishga mo’ljallangan CD-DA(Compact Disk Digital Audio), turli tasvir va rasmlarni yozishga mo’ljallangan Photo CD (Kodak firmasi mahsuloti) maxsus disklar ham ishlab chiqilmoqda.
 Har bir turdagi diskovodlar uchun alohida kompakt-disklar ishlab chiqilgan bo’lib ular mos ravishda CD-R (faqat o’qishga mo’ljallangan) va CD-RW(o’qish va yozishga mo’ljallangan) kompakt-disklar deb ataladi.
2.8. DVD diskovodlari
Bunday diskovodlar maxsus DVD (Digital Video Discs – raqamli videodisk) disklaridagi ma’lumotlarni o’quvchi diskovodlardir. Ular DVD disklarida yozilgan videoroliklarni, videofilmlarni ham kompyuterda tomosha qilish imkonini beradi. CHunki ishlab chiqarilayotgan DVD disklarining sig’imi 17 Gbgacha boradi. Bu esa bir yoki ikki seriyali to’lametrajli badiiy filmni yozish uchun etarlidir (bir seriyali film o’rtacha 4,7Gb joy egallaydi).
 Hozirgi paytda ishlab chiqilayotgan DVD disklari quyidagi turlarga bo’linadi:
Sig’imlari bo’yicha:
-bir tomonli va bir qatlamli (DVD5 disklari, sig’imlari 4,7 Gb);
-bir tomonli va ikki qatlamli (DVD9 disklari, sig’imlari 8,5 Gb);
-ikki tomonli va bir qatlamli (DVD10 disklari, sig’imlari 9,4 Gb);
-ikki tomonli va ikki qatlamli (DVD18 disklari, sig’imlari 17 Gb);
 Ishlatilishiga ko’ra:
-DVD ROM – faqat o’qishga mo’ljallangan disk;
-DVD Video - videofilmlarni yozish va o’qishga mo’ljallangan disk;
-DVD – R – bir marta yozishga mo’ljallangan disk;
-DVD RAM - ko’p marta qayta yozishga mo’ljallangan disk;-DVD Audio - tovushli ma’lumotlarni (musiqalarni) yozish va o’qishga mo’ljallangan disk.
 Shu kompakt disklar uchun ishlab chiqilgan diskovodlar ham quyidagi turlarga bo’linadi:
 DVD1 - diskovodlarning birinchi avlodi bo’lib faqat DVD disklaridagi ma’lumotlarni o’qishga xizmat qiladi;
 DVD2 - diskovodlarning ikkinchi avlodi bo’lib DVD disklaridan tashqari CD-R va CD - RW disklardagi ma’lumotlarni ham o’qishga xizmat qiladi.
 DVD diskovodlarini ishlab chiqarish texnologiyasi uzluksiz takomillashtirilib borilmoqda. Yaqin kelajakda DVD disklariga ma’lumotlarni yozish imkoniyatiga ham ega diskovodlar ishlab chiqish rejalashtirilmoqda.

Mobil (olinuvchi) qattiq diskovodlar
 Bunday diskovodlar Zip – diskovodlar deb atalib, kompyuterning ichida emas, balki maxsus korpus ichiga joylashgan alohida qurilmalardir, yoki boshqacha qilib aytganda qo’lga olib ko’tarib yuriluvchi qattiq disklardir. Standart hajmlari – 100Mb (Zip100) va 250 Mb (Zip250). Ular kompyuterdagi ma’lumotlardan nusxa olishga, so’ngra bu ma’lumotlarni boshqa kompyuterning xotirasiga yozishga xizmat qiladi. Buning uchun ularning kabeli kompyuterning parallel portlaridan biriga ulanadi.  Bunday diskovodlarning narxlari 80000 so’mdan 110000 so’mgacha boradi. Masalan, Zip Drive 100 Mb Int/ext diskovodining narxi 84000 so’m..
Magnitooptik diskovodlar
 Hozirgi paytda quyidagi disklar bilan ishlovchi diskovodlar keng tarqalgan:  Bunday diskovodlar - ma’lumotlarni 3,5 va 5,25 dyumlik magnitooptik disklardan o’qib, kompyuterga kiritishga hamda kompyuterdagi ma’lumotlarni xuddi shunday disklarga yozishga xizmat qiluvchi qurilmalardir. Magnit disklardagi ma’lumotlarni o’qish va ularga yozish lazer nuri yordamida amalga oshiriladi.
3,5" lik o’qish va yozishga mo’ljallangan disklar (sig’imlari 128Mbdan 1,3 Gbgacha);

• 
  5,25" lik o’qish va yozishga mo’ljallangan disklar (sig’imlari 650Mbdan 5,2 Gbgacha);
  
• 
  5,25" lik faqat o’qishga mo’ljallangan disklar (sig’imlari 600Mbdan 5,2 Gbgacha.
  

Strimmerla
 Strimmerlar (Streamings) - kompyuterdagi ma’lumotlarni magnit lentali kassetalarga yozishga hamda shunday kassetalardagi ma’lumotlarni o’qib, kompyuterga kiritishga xizmat qiluvchi qurilmalardir. Strimmerlar oddiy magnitofon hamda videomagnitofonlarnikiga o’xshash kassetalar bilan ishlashga mo’ljallangan strimmerlarga bo’linadi.  Hozirgi paytda quyidagi turdagi kassetalar bilan ishlovchi strimmerlar ishlatilmoqda:

• 
  M Extra (sig’imlari 3Gbdan 10Gbgacha);
  
• 
  QIC Extra (sig’imlari 400Mbdan 2,2Gbgacha);
  
•