O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

 
10.2.5. Chorvachilik mahsulotlari va mahsuldorligining iqtiso-
diy-statistik tahlili 
 
Chorvachilik mahsulotini ishlab chiqarishning ikki yildagi 
o‘zgarishini (hisobot yilini bazis yiliga yoki rejalashtirilgan yilga) tahlil 
etish uchun, shu davrlarda ishlab chiqarilgan chorva mahsuloti 
miqdorini taqqoslash natijasida tahlil etiladi. 
Bu tahlilni amalga oshirish uchun «taqqoslash», «indeks» va 
«ko‘rsatkichlar farqi» usullaridan foydalanib, chorva mollarning iqtiso-
diy-statistik tahlilini ko‘rib chiqamiz. 
«Taqqoslash» usuli orqali hisobot davrda yetishtirilgan chorva 
mahsulotlari miqdorini bazis davridagi (rejada ko‘zda tutilgan) 
ko‘rsatkichlar bilan taqqoslanib, uning ko‘payganligiga (kamayganli-
giga) ta’sir etuvchi omillar va shu har bir omilning miqdori hisoblanib 
topiladi. Bu omillarga quyidagilar kiradi: birinchidan, har bir bosh mol 
hisobiga olingan mahsulotning (chorva mollar mahsuldorligining) 
o‘zgarishi tufayli ko‘payishi (kamayishi) bo‘lsa (intensiv omil), ik-
kinchidan, chorva mollar sonining o‘zgarishi tufayli mahsulot ishlab 
chiqarish ko‘payishi (kamayishi) orqali ro‘y beradi (ekstensiv omil). 
Endi tahlil etishning statistik uslubini ko‘rib chiqamiz.  
Hisobot davridagi mahsulot miqdorini bazis davriga (rejaga nis-
batan) o‘zgarishini (ko‘payishi yoki kamayishini) chorva mahsulotini 
ishlab chiqarishning umumiy indeks (dinamikasi) formulasi orqali 
aniqlash mumkin: 
∑
∑
=
0
0
1
1
s
q
s
q
J
qS
 - nisbiy o‘zgarishini bildiradi; 
∑
1
1
s
q
 - 
∑
0
0
s
q
 = ±Д
qs
 – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi; 
Bunda, 
1
q
va 
0
q
 - hisobot va bazis davridagi chorva mollarning 
mahsuldorligi (har bir bosh chorva mol hisobiga olingan mahsulot 
miqdori). 
1
s
 va 
0
s
 - hisobot va bazis davridagi chorva mollarining o‘rtacha 
yillik bosh soni (bosh hisobida); 
1
q
1
s
 va 
0
q
0
s
 - hisobot va bazis davridagi yetishtirilgan jami mahsu-
lot miqdori (jami yetishtirilgan sut, go‘sht va boshqalar). 

---

 
 
346
Birinchi omilning, ya’ni chorva mollarning mahsuldorligi (bir bosh 
chorva mol hisobiga olingan mahsulot miqdori)ning o‘zgarish ta’sirini 
aniqlash uchun chorva mollarning umumiy mahsuldorlik indeks formu-
lasidan foydalaniladi: 
∑
∑
=
1
0
1
1
s
q
s
q
J
q
 - nisbiy o‘zgarishini bildiradi; 
∑
1
1
s
q
 - 
∑
1
0
s
q
 = ±Дq – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi; 
Bunda, 
∑
1
0
s
q
 - shartli mahsulot miqdori (hisobot davridagi mavjud 
chorva mollarning bazis davridagi chorva mollarning mahsuldorligi 
o‘zgarmasdan qolgan taqdirda yetishtirish mumkin bo‘lgan mahsulot 
miqdori). 
Ikkinchi omilning, ya’ni chorva mollar sonining o‘zgarishi ta’sirini 
aniqlash uchun chorva mollarnin bosh soni umumiy indeks formulasidan 
foydalaniladi:  
∑
∑
=
0
0
0
1
q
s
q
s
J
S
 - nisbiy o‘zgarishini bildiradi; 
∑
0
1
q
s
 - 
∑
0
0
q
s
 = ±Дs – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi; 
 
Yuqorida, ko‘rib chiqilgan birinchi omil bo‘lgan chorva mollarning 
umumiy mahsuldorlik indeksining suratini (
1
q
1
s
 - hisobot davridagi 
miqdori) maxrajiga (
0
q
1
s
- shartli mahsulot miqdori) bo‘lish orqali chorva 
mollarning mahsuldorligi o‘zgarishi hisobiga shu davrdagi mahsulot 
miqdori necha foizga oshganligi (kamayganligi) aniqlansa, suratdagi 
ko‘rsatkichidan maxraj ko‘rsatkichi ayirilsa, shu davrdagi mahsulot 
miqdorining chorva mollarning mahsuldorligi ta’siri hisobiga mutlaq 
ko‘payishi (kamayishi) kelib chiqadi.