O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

3.2. Cho‘yanni suyuqlantirib olish jarayonining fizik-kimyoviy 
xarakteristikasi 
Termodinamika, Cho‗yanni suyuqlantirib olishda u yoki bu reaksiyalarning 
sodir bo‗lish ehtimolini baholash uchun ΔG° va ΔG kattaliklardan foydalaniladi. 
Turli faktorlarning (fazalar tarkibi, konsen- tratsiyalar, aktivlik, temperatura) 
reaksiyalar sodir bo‗lishi ehtimolligiga ta‘sir qilishini miqdoriy baholashni Gibbs 
energiyasi o‗zgarishining ayirmasi yordamida amalga oshirilsa, maqsadga muvofiq 
bo‗ladi: 
, (3.1) 
, (3.2) 
, (3.3) 
bu yerda: 
— Gibbs energiyasi o‗zgarishining birinchi ayirmasi. U (2) 
reaksiyada (1) reaksiyaga nisbatan ΔG° ning miqdoriy chetlashishini xarakterlaydi; 
— Gibbs energiyasi o‗zgarishining ikkinchi ayirmasi. U (2) reaksiyada (1) 
reaksiyaga nisbatan ΔG° ning miqdoriy chetlashishini xarakterlaydi; 
— Gibbs 
energiyasi o‗zgarishining uchinchi ayirmasi. U bitta reaksiyaning о‗zida biror 
omilning o‗zgarishi natijasida ΔG ning ΔG° dan miqdoriy chetlashishini xa-
rakterlaydi. 
U yoki bu reaksiyalarning bo‗lish ehtimolini baholash uchun Gibbs energiyasi 
o‗zgarishining birinchi ayirmasi to‗g‗risidagi tushuncha ko‗pdan beri qo‗llanib 

---

131 
kelinadi, lekin u reaksiyalarning real sodir bo‗lish ehtimoli haqida to‗la tasavvur 
bermaydi, 
chunki 
komponentlarning 
aktivligi 
ΔG=f(T) chiziqlarning 
joylashishini jiddiy o‗zgartirib yuboradi. Ikkita reaksiyadan birining bo‗lish 
ehtimoli haqida energiya o‗zgarishining ikkinchi ayirmasi to‗g‗risidagi tushuncha 
ancha aniq tasavvur beradi. Muallif tomonidan kiritilgan energiya o‗zgarishining 
uchinchi ayirmasi to‗g‗risidagi tushuncha turli omillarning ΔG = f(T) 
chiziqlarning siljishiga ko‗rsatadigan ta‘sirini yetarli darajada aniq baholashga 
imkon beradi. Cho‗yanni suyuqlantirishda oksidlanish- qaytarilish reaksiyalari eng 
katta ahamiyatga ega, chunki cho‗yan, odatda, oksidlovchi atmosferada bajariladi 
va amalda barcha metallar uchun 
reaksiyaning ΔG° si noldan 
kichik (2.2- rasmga q.). 
Me + CO
2
⇆ MeO + CO, 
(3.4) 
Me + H
2
O 
⇆ MeO + H
2
, 
(3.5) 
reaksiyalar bo‗yicha oksidlanish ancha sust o‗tadi. Masalan, Ni bu gazlar bilan 
oksidlanmaydi. Bundan tashqari, AG o‗zgarishni
, 
, 
, 
larni 
hisobga olgan holda suyuqlantirishning konkret shart- sharoitlariga tatbiqan 
ko‗rib chiqish kerak. Masalan, turli suyuqlantirish sharoitlarida tarkibida 3,2% S, 
1,8% Si va 0,6% Mn bo‗lgan cho‗yandan temir oksidlanishini termodinamik 
analiz qilish talab etiladi (3.3-jadval). 
3.3- jadval