O‘zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Tayanch iboralar: Genetika, harf qismlari, grafik bilim, onglilik, imlo, tamoyil,gigiyenik talab, grafik jihat,ko’rgazmalilik, individual xususiyatlar.

Husnixatga o’rgatish tamoyillari

Umumdidaktik va grafik malakalar bilan bog’liq tamoyillar. Onglilik, soddadan murakkabga tamoyili, takrorlash. ko’rgazmalilik, bolalarning yosh va individual xususiyatlarini hisobga olish tamoyillari husnixatga o’rgatish tamoyillari.
Onglilik tamoyili.
O’quvchilarning harf shakllarini qanday va qay tartibda yozishi, qiyaligi bo’yi, enini mo’ljallashda, harflarni keyingi harflarga ulashda, ruchka ushlashda partada o’tirish qoidalari, grafik kamchiliklarni aniqlay bilishida namoyon bo’lishi.
Ko’rgazmalilik tamoyili.Ko’rgazmali vositalar: karton,jadvallarda oldindan yozib namoyish qilish: ko’rgazmali harakat, xattaxta. daftarda o’quvchilar qo’lidan ushlab yozdirishda namoyon bo’lishi.
Takrorlash tamoyili.
Yozish jarayonini avtomatlashtirish asosidir. Takrorlash. yozuvni tahlil qilish, taqqoslash. Xatolarni tuzatish tarzida olib borilishi, uning mexanik va samarasiz mashqqa aylanib qolmasligi.
Genetik tamoyil.
Harf elementlarini, shakli oson harflardan so’ng shakli murakkab harflar guruhini yozish harf birikmasi, bo’g’in, so’z, gap tartibida yozuvni uyushtirish.
O’quvchining individual xususiyatlarini hisobga olish tamoyili.
Har bir o’quvchining ruchka ushlashi, daftar tutishi, yozuv tezligi, yutuq va kamchiligini hisobga olib borish zarurligi.
Yozuvga o’rgatishni o’qishga o’rgatish bilan bir paytda amalga oshirish savod o’rgatish jarayonidagi asosiy prinsiplardan ekanligi.
Chiroyli yozuvning imlo bilan bog’liqligi.
Bolalarni yozuvga o’rgatishda unga kompleks yondashuv. Yozuvning har_: tamonlama talabga javob bcrishi uchun so’zning grafik va imloviy tomonining to’g’ri shakllantirilishi.
Inson nutqining harflar orqali yozma shakllantirilishi, buni to’g’ri shakllantirish uchun harflarning shaklini to’g’ri yozish, ularni to’g’ri ulashning ahamiyati, bunda amalga oshiriladigan bo’g’in tovush, tovush-harf va imloviy tahlil ishlari, ya’ni fonetik - grafik tahlil.
Savodli yozuvning grafik bilimlar bilan bog’liqligi
Qo’l uzmay yozishni to’g’ri tashkil etmaslik, harflarning ulanishini to’g’ri o’rgatmaslik, nutq sifatiga asoslanmagan holda yozish tezligini oshirishning o’quvchilar yozuviga salbiy ta’siri. Imlo xatolar ustida ishlashning yozuv sifati va husnixatga ta’siri. Husnixat uchun imlosida xatoga yo’l qo’yiladigan so’zlarni tanlashning ahamiyati.
1- 4 sinflarda husnixat darslari
Boshlang’ich sinflar dasturiga ko’ra 1-sinfda husnixatga o’rgatish savod o’rgatish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Bunda o’quvchilar husnixatning gigiyenik talablariga rioya qilishlari, harflarni grafik jihatdan to’g’ri shakllantirishlari va ulashlari, ritm asosida yozishlari nazarda tutiladi. 1-sinfda xat- savod davrida bolalar yozuvga bevosita yozuv daftaridagi materiallar asosida o’rgatiladi.
l-sinfning 2-yarim yilligida o’qituvchi husnixatga o’rgatishni ona tili darslariga qo’shib olib borsa ham, o'z ishlarini rejalashtirib olishi zarur, Bunda harflarni elementlarning qiyaligiga, harflar bo’yining tengligiga, harflar va so’z oralig’ining teng bo’lishiga e'tibor berish lozim. Savod o’rgatishdan so’ng yozuv sharti ham o’zgaradi. O’quvchilarning daftarlarida harf namunasi yo’qligi tufayli ular qo’shimcha bir qancha shartlarni bajaradilar. Jumladan. bosma harfni yozma harfga aylantiradilar, ulanish o’rinlarini aniqlaydilar so’zlarni qatorga to’g’ri joylashtiradilar. Bundan tashqari, mashq shartlarini. ham bajarishlari lozim. Shuning uchun o’qituvchi doim yozuv materiallarini ko’zdan kechirish. yordamga muxtoj holatlarni o’ziga belgilab olishi va qisqa izohlashdan foydalanishi lozim.
2-sinfda husnixat uchun har haftada ona tili darslarining oxirgi hir soati ajratiladi va u o’quv yili davomida 33 soatni tashkil etadi. 2-sinfda husnixat darslarini rejalashtirganida quyidagilarga e’tibor berish zarur:

5. 
   bir chiziqli daftarning qiyinligini hisobga olib: harflarni genetik prinsip asosida yozdirish;
   
6. 
   har bir harfning o’zidan oldingi va o’zidan keyingi harfga ulanishini o’rgata borish;
   

v) harflarni elmentlarning o’xshashligini hisobga olib guruhlash;
g) bosh harflarni elementlarning yuqoriga va pastki tomon tushishini hisobga olgan holda guruhlash;
d) matnlarning bolalar hayotiga oid bo’lishiga erishish;
e)imlosi qiyin bo’lgan so’zlarni yozuv materiali sifatida tanlash;
j)yozuv sur'atini oz-ozdan tezlashtirib borish maqsadida material hajmini ko’paytirib borish. 3-sinfda har bir ona tili darsining 8-10 daqiqasi husnixatga ajratiladi. Lo’nda gigiyenik bilimlar mustahkamlanadi. Bolalar 1 chiziqli; daftarga bosh va kichik shakllari bir xil, tuzilishi murakkab-harflarni yozishni.o’rganadilar. ritm bilan yozishni, harflarni ulab so’z, gap yozishni mashq qiladilar. O’quvchilarni husnixatga o’rgatish, grafik bilimlarni |shakllantirishda o’quvchi shaxsining psixologik xususiyatlarini hisobga olish. Grafik malakalarning uzoq muddatda hosil bo’lishi, uning o’qish, imlo, chizmachilik, rassomchilik. nutq kabi o’quv faoliyatlari bilan bog’liqdir.
Dastxatning o’ta barqarorligi va individualligi. Yozuvning inson aqliy faoliyati bilan bog’liqligi.
Husnixatni egallashda barmoqlar harakatini rivojlantjirishning ahamiyati. Bolalarning ko’rish, eshitish qobiliyatlarining yozuvi bilan bog’liqligi. Yozuvga o’rgatishning keyingi bosqichlarida yozuvning aftomatlashuvi. 1-sinflarda o’quvchilar yozuvi sifatining o’sib borishi.