O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

“Iqtisodiy  indekslar”  mavzusi bo‘yicha 
TAYANCH IBORALAR 
 
1.  Indeks  -  so‘zi  lotincha  “index”  atamasidan  olingan  bo‘lib, 
ko‘rsatkich, belgi ma’nosida ishlatiladi. 
2.  Statistikada  indekslar  -  deb,  o‘zaro  qushib  bo‘lmaydigan 
elementlardan  tashkil  topgan  ikkita  to‘plamni  o‘zaro  solishtirish 
natijasida hosil bo‘ladigan umumlashtiruvchi ko‘rsatkichga aytiladi. 
3.  Agregat  indekslar  -  turli  xoldagi  elementlardan  tuzilgan  murakkab 
xodisalarning  o‘rganilayotgan  davrlar  ichida  o‘rtacha  o‘zgarishini 
tariflaydi. 
4.  Agregat  indekslar  -  har  qanday  umumiy  indekslarning  asosiy 
shaklidir. 
5.  Laspes  narx  o‘zgarishini  tovarlarning  ma’lum  masasiga  nisbatan 
ta’riflash  lozim  degan  taklifni  kiritdi  va  shu  bilan  u  narx  indeksi 
misolida agregat indekslarga asos soldi. 
6.  Shartli  noma’lum  hasoblanishi  lozim  bo‘lgan  indeksning  - 
sur’atida  ishtirok  etsa,  agregat  shaklidagi  indeks  o‘rta  arifmetik 
indeks ko‘rinishiga keladi. 
7. Shartli noma’lum hisoblanini lozim bo‘lgan indeksning maxrajiga 
ishtirok  etsa-  agregat  shaklidagi  indeks  o‘rta  garmonik  indeks 
shakliga keladi. 
8.  Indeks  -  usuli  qandaydir  murakkab  hodisalarning  dinamika 
(o‘zgarishiga)  siga  ta’sir  etuvchi  aloxida  omillarning  ta’sirini 
o‘rganishda keng ko‘lamga qo‘llaniladi. 
9.  Statistikada  indekslashtirilayotgan    belgi  o‘rtachalarining  nisbati 
o‘zgaruvchan tarkibli indeks deb yuritiladi. 
10  O‘zgaruvchan  tarkibli  indeks  -  doimiy  tarkibli  indekslardan  farqli 
ularoq  o‘rtachaning  umumiy  o‘zgarishiga  ta’sir  qilduvchi  ikkita 
omilni,  ya’ni  indekslashtirilayotgan  belgi  birliklari  (Pi)ni  va  vaznlar 
tizilmasining o‘zgarishini o‘zida aks ettiradi. 
 
“Iqtisodiy indekslar”  mavzusi bo‘yicha talabalar 
bilishi lozim bo‘lgan o‘z - o‘zini tekshirish uchun 

 
112 
SAVOLLAR 
 
1. Indeks so‘zi nimani aglatadi?  
2. Indekslarga ta’rif bering. 
3. Agregat shaklidagi indekslar deb, qanday indekslarga aytiladi? 
4. O‘rtacha indekslar qachon qo‘llaniladi? 
5.  O‘zgaruvchan  tarkibli  indekslar  yordamida  qanday  masala  hal 
qilinadi? 
 
 
 
 
 
“Iqtisodiy indekslar”  mavzusi bo‘yicha talabalar 
bilishi lozim bo‘lgan o‘z - o‘zini tekshirish uchun 
T E S T L A R 
 
1. Statistikada indekslar deb nimaga aytiladi? 
1)
 
o‘zaro  qo‘shib  bo‘lmaydigan  elementlardan  tashkil  topgan    turli 
to‘plamni  solishtirish  natijasida  hosil  bo‘ladigan  umumlashtiruvchi 
ko‘rsatkichlar;  
2)
 
o‘zaro  qo‘shib  bo‘lmaydigan  elementlardan  tashkil  topgan  turli 
to‘plamni  solishtirish  natijasida  hosil  bo‘ladigan  umumlashtiruvchi 
ko‘rsatkichga; 
3)
 
turli to‘plamlardan tashkil topgan ikkita to‘plamni o‘zaro solishtirish 
natijasida hosil bo‘lgan umumlashtiruvchi ko‘rsatkichga; 
4)
 
barcha javoblar to‘g‘ri; 
5)
 
barcha javoblar noto‘g‘ri. 
2. O‘rganilayotgan ob’ektlarning harakteriga qarab, indekslar qanday 
turlarga bo‘linadi? 
1)
 
hajm indekslariga; 
2)
 
sifat indekslariga: 
3)
 
hajm va sifat indekslariga  
4)
 
barcha javoblar to‘g‘ri 
5)
 
barcha javoblar noto‘g‘ri  
3. Hajm indekslariga qaysi indekslar misol bo‘la oladi? 
1)
 
Sanoat,  qishloq  xo‘jaligi  mahsuloti,  tovar  oboroti,  fizik  hajm,  milliy 
daromad, iste’mol indekslari; 
2)
 
Baxo, tannarx, mexnat unumdorligi hosildorlik indekslari. 

 
113 
3)
 
Agregat va o‘rtacha indekslar. 
4)
 
barcha javoblar to‘g‘ri 
5)
 
barcha javoblar noto‘g‘ri  
4.  To‘plam  indekslarini  qamrab  olishga  qarab  indekslar,  qanday 
bo‘ladi? 
1)
 
Aloxida indekslar; 
2)
 
umumiy indekslar   
3)
 
Aloxida va umumiy (guruhli) indekslar. 
4)
 
barcha javoblar to‘g‘ri 
5)
 
barcha javoblar noto‘g‘ri  
5.  Umumiy  indekslar  hisoblanish  uslubiga  qarab  qanday  indekslarga 
bo‘linadi? 
1)
 
Agregat shaklidagi umumiy indekslarga  
2)
 
O‘rtacha va zanjirsimon indekslarga  
3)
 
agregat shaklidagi va zanjirsimon indekslarga 
4)
 
Agregat shaklidagi va o‘rtacha indekslarga  
5)
 
barcha javoblar noto‘g‘ri  
6. Umumiy indekslarni asosiy shakli bo‘lib qaysi indeks hisoblanadi? 
1)
 
Agregat indekslar  
2)
 
O‘rtacha indekslar 
3)
 
Zanjirsimon indekslar 
4)
 
Bazis indekslari. 
5)
 
barcha javoblar noto‘g‘ri  
7.  Narx  o‘zgarishi  hisobiga  tejalgan  (oshiqcha  harakat  qilingan) 
summa qanday hisoblanadi? 
1)
 
Narx indeksining maxrajidan sur’ati chegirib tashlash yo‘li bilan 
2)
 
Narx indeksining sur’atidan maxraji chegirib tashlash yo‘li bilan 
3)
 
Fizik hajm indeksining maxrajidan sur’ati ayirib tashlash yo‘li bilan 
4)
 
Fizik hajm indeksining sur’atidan maxraji ayirib tashlash yo‘li bilan 
5)
 
barcha javoblar to‘g‘ri 
8.  Tovar  oborotining  qiymati  hisobot  davriga  kelib,  o‘tgan  davrga 
nisbatan  2520  so‘mga  oshdi,  uning  qiymati  narxlarning  oshishi 
hisobiga  1100  so‘mga  oshganligi  ma’lum  bo‘lsa,  ikkinchi  omilning 
ta’siri qanday bo‘lgan? 
1)
 
Fizik xajm hisobidan 1420 so‘mga oshgan 
2)
 
Narx hisobidan 1100 so‘mga oshgan 
3)
 
Boshqa hech qanday omil ta’sir etmagan 
4)
 
Barcha javoblar to‘g‘ri 
5)
 
barcha javoblar noto‘g‘ri  
9. O‘rta gormonik narx indeksi qaysi formula yordamida hisoblanadi? 

 
114 
1) 
∑
∑
=
p
р
i
q
P
q
P
J
1
1
1
1
   
2) 
∑
∑
=
0
0
0
0
P
q
P
q
i
J
q
р
   
3) 
∑
∑
=
1
0
1
1
q
P
q
P
J
р
   
4) 
∑
∑
=
0
0
0
1
P
q
P
q
J
р
   
5) Barcha javoblar to‘g‘ri 
10. Indekslar o‘rtasida qanday bog‘lanish mavjud? 
1.  Zanjirsimon  indekslarning  o‘zaro  nisbati  bazis  indekslarni  hosil 
qiladi 
2.  Zanjirsimon  indekslarning  o‘zaro  ko‘paytmasi  bazis  indekslarini 
hosil qiladi 
3. Bazis indekslarinio‘zaro ko‘paytmasi zanjir indekslarini hosil qiladi 
4. Barcha javoblar to‘g‘ri  
5. Barcha javoblar noto‘g‘ri  
11. Umumiy indekslar o‘rtasida bog‘lanish mavjud? 
1.  O‘zgaruvchan  tartibli  indeks  doimiy  tarkibli  va  struktura  ta’siri 
indeksning ko‘paytmasiga teng. 
2.  O‘zgaruvchan  tarkibli  indeks  doimiy  tarkibli  indeksni  struktura 
ta’siri indeksiga nisbatiga teng. 
3.  O‘zgaruvchan  tarkibli  indeks  struktura  ta’siri  indeksning  doimiy 
tarkibli indeks nisbatiga teng. 
4. Barcha javoblar to‘g‘ri  
5. Barcha javoblar notug‘ri. 
 
Foydalanish uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar: 
 
1. O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi. Tashkent, O‘zbekiston, 2001. 
2. O‘zbekiston Respublikasi qonuni: “Davlat statistikasi to‘g‘risida”. 2002 
yil 12 dekabrda qabul qilingan.  
3.  Goskomprognozstat.  Gosudarstvennaya  programma    perexoda 
Respubliki  O‘zbekistan  na  prinyatuyu  v  mejdunarodnoy  praktike 
sistemu uchyota i statistiki. Utverjdena Kab. Min. Respubliki № 344 ot 
14 s 1994g. 
4. Karimov I.A. Tanlangan asarlar to‘plami. 1- 4 tomlar.  
5. Abdullayev Ye. Statistika nazariyasi. Darslik. T.: O‘qituvchi, 2002. 
6. Soatov N.M. Statistika. Darslik. T., «Ibn Sino», 2003. 

 
115 
7.  Statistika.  Darslik.  (prof.  X.A.Shodiyev  tahriri  ostida)  T.:  «Ibn  Sino», 
2004. 
8.  Abdullayev  Ye.  Makroiqtisodiy  statistika:  100  savol  va  javob.  T.: 
mexnat, 1998. 
9.  Makroiqtisodiy  statistika.  Akademik  S.S.  G‘ulomov  taxlili  ostida.  T.: 
TDIU, 2000. 
10.  Teoriya  statistiki.  Pod  red.  R.A.Shmoylovoy  M.:  Finansi  i  statistika, 
2001. 
11.  Ekonomicheskaya  statistika.  2-ye  izd.,  dop.  Uchebnik.  Pod.red  Yu.N. 
Ivanova. – M.: Infra – M., 2002. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
M U N D A R I J A 
 
 
I  mavzu. STATISTIKANING PREDMETI,  
                USULLARI VA BOZOR IQTISODIYOTI  
                SHAROITIDAGI VAZIFALARI……………………………3 
 
II  mavzu: STATISTIK  KUZATISH USULI………………………...15 
 
III  mavzu: MA’LUMOTLARNI JAMLASH  VA GURUHLASH…..29 
 
IV  mavzu: MUTLAQ VA NISBIY MIQDORLAR …………….……38 
 
V  mavzu: O‘RTACHA MIQDORLAR VA ULARNING                   
                   TURLARI………………………………………………....51 
 
VI mavzu: TANLAMA KUZATISH VA UNING BOZOR 
                   IQTISODIYOTI SHAROITIDA QO‘LLANISHI.…..……66 
 
VII mavzu. ORRELYATSION-REGRESSION TAHLIL VA                

 
116 
                   UNING BOZOR IQTISODIYOTI O‘RTASIDAGI   
                   BOG‘LANISHLARNI O‘RGANISHDA  
                   QO‘LLANILISHI………………….…..………………….87 
 
VIII mavzu: DINAMIKA QATORLAR………………………………98 
 
IX mavzu. IQTISODIY INDEKSLAR…………….………………...111 
 
 
 
 
 
 
 
Самарљанд 
иљтисодиёт ва сервис 
институти 
Институт босмахонаси, 
Шохрух кўчаси, 60 
  Буюртма № 33 
Ќажми 7,5  б.т. 
Адади 100 нусха