O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti

Vizual materiallar
1-savol. Simdan buyumlar tayyorlash haqida tushuncha berish.
1-ilova
Tunukadan mashina va asbob-uskunalar korpuslari, suv quvurlari va idishlar tayyorlanadi. Tunukadan buyum tayyorlovchi ustalar chi- langar deb yuritiladi. Ular metall va uning qotishmalari xususiyatlari- ni bilishi, asbob-ukunalar hamda stanoklami ishlatish ko‘nikmalariga ega boiishi kerak. Metallga qoida va mexanik usulda ishlov berish chilangarlik ustaxonasida amalga oshiriladi. Chilangarlik ishini bi- lish ishlab chiqarishning zamonaviy texnikasini egallashdagi mu- him pog‘onadir. Shuning uchun asosiy chilangarlik operatsiyalari va mehnat usullarini o‘rganish faqat foydaligina emas, balki ishlab chiqa- rishdagi har bir ishchi uchun nihoyatda zarur hamdir.
5 mm dan yo‘g‘onroq simlar maxsus stanoklarda prokatlash usuli­da olinadi. Nisbatan ingichkaroq simlar maxsus tolalovchi stanoklarda tayyorlanadi. Bunda sim ketma-ket joylashgan ingichka oichamdagi teshikchalardan cho‘zish orqali olinadi. Simlar poiat, mis, aluminiy kabi metallardan tayyorlanadi. Poiat simlardan mix, vint, shurup, par- chin mix, prujina va boshqa buyumlar tayyorlanadi. Mis va aluminiy simlardan esa asosan elektr o‘tkazgichlar tayyorlanadi.
Ko‘ndalang kesimi diametri 8 mm gacha boigan uzun metall o‘zaklami simlar deb ataladi.
Zavodlar odatda simlami rulonlab ishlab chiqaradi. Keyin ulardan kerakli zagotovkalar o‘tkir jagii ombur bilan kesib olinadi (24- rasm).
Kesib olingan sim boiagini ishlatish- dan oldin to‘g‘rilash lozim. Simlami to‘qmoq bilan plita ustida yoki silindr 24-rasm. simon poiat opravkalar orqali torti to‘g‘rilash mumkin. Sim zagotovkani kerakli shaklga keltirish uchun bukiladi, lekin uni oldin rejalash zarur. Simlami yassi jagii va du- maloq jag‘li omburlar bilan bukiladi. o‘tkir ombur
Shuningdek, yumshoq simlami taxtakachlar yordamida to‘g‘rilash ham mumkin (25-rasm).





25-rasm. Simlami to‘g‘rilash usullari
Simlar yassi jag‘li omburlar bilan qisiladi va kerakli burchak osti- da bukiladi. Qiyshiq chiziq shaklidagi murakkab detallar esa dumaloq jagii omburlar bilan yasaladi. Halqa shaklidagi buyumlami yasashda silindrsimon opravkalardan foydalaniladi.
Odatda poiat, mis va aluminiy simlari ishlab chiqariladi. Poiat simdan mixlar, burama mixlar, vintlar, parchin mixlar, pmjina va boshqa buyumlar tayyorlanadi. Mis va aluminiy simlardan asosan elektr simlari yasaladi.