O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti «oliy matematika» kafedrasi
Download 1.79 Mb. Pdf ko'rish
|
oliy matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mustaqil ta’lim bo‘yicha qo’shiladigan ballar 5 5 Mustaqil ta’lim
- Oliy algebra elementlari 2-mas hg’ul ot. Determi na ntlar va ularni ng xossalari Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar
- -mashg’ulot. Matrisalar va ular ustida amallar. Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar
- A m at risa berilgan. 1 A teskari m atrisani toping va
4 – modul 30 – 38 18 18 - 32 68 2-OB 2-JB . Og‘zaki Kundalik nazorat, davomat, nazorat ishi, uy ishi, kollokvium. 15 15 5 - - 2013yil, Iyun, 2- hafta 2013yil, Iyun, 3- hafta 2013yil, Iyun, 3- hafta Jami 38 38 - 62 138 YAB Yozma 30 - Jadval bo‘yicha Joriy nazoratlarda baholashlar mezoni Baholanadigan ish turlari Jami 1-JB 2-JB 16 8 8 Darsga nazariy tayyorgarlik bilan kelish va faol ishtirok etish 10 5 5 Umumiy va yakka tartibdagi uy vazifalarini bajarish 4 2 2 Mashg‘ulotlarga qatnashish (davomat) 30 15 15 ja’mi 10 Fan bo‘yicha ilmiy konferensiya, olimpiada, tanlov va konkurslarda ishtirok etib, yuqori o‘rinlarni (1-3) egallash yoki ilmiy maqola va risolalar chop etgan talabaga rag‘batlantirish maqsadida 45 ball doirasida 10 ballgacha qo‘shimcha ball beriladi. Izoh: 1. Davomat uchun maksimal ball amaliyot darslariga to‘liq qatnashgan talabalarga beriladi. Ikki va undan ortiq marotaba sababsiz darsga kelmagan talabaga davomat bo‘yicha ball berilmaydi. 2. Uy topshiriqlari boshqa qo‘shimcha topshiriqlarni bajarganligi uchun ball berishda topshiriqning to‘g‘ri, sifatli va muddatida bajarilishi, ijodiy yondashish, tushuntirib bera olish kabi jihatlarga alohida e’tibor beriladi. Ushbu topshiriqlarning yozma bayoni uchun alohida daftar tutiladi. 53 Oraliq va yakuniy nazoratlarda baholashlar mezoni Ball 1- OB 2- OB YAB Talabaning bilim, ko‘nikma, fikrlash darajasi 15 15 29- 30 Talaba fanning mohiyati va iqtisodiyotdagi o‘rnini, o‘tilgan materialni chuqur tushunadi, savolga aniq va to‘liq javob beradi, faktlarga to‘g‘ri baho bera oladi, mustaqil fikrlay oladi, xulosalarni asoslay olish qobiliyatiga ega, javobda mantiqiy ketma-ketlikka amal qiladi, masalani hal qilishga ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni to‘g‘ri va o‘ziga xos usullarda hal qila oladi, to‘g‘ri xulosa chiqaradi. 13- 14 13- 14 28 Talaba o‘tilgan materialni chuqur tushunadi, savolga to‘liq javob beradi, lekin ayrim noaniqliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarga to‘g‘ri baho bera oladi, mustaqil fikrlash va xulosalarni asoslay olish qobiliyatiga ega, javobda mantiqiy ketma-ketlikka amal qiladi, masalani hal qilishga umuman ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni to‘g‘ri hal qiladi, lekin xulosalarda ba’zi noaniqliklarga yo‘l qo‘yadi. 12- 11 12- 11 25- 27 Talaba o‘tilgan materialni va uning moxiyatini ancha chuqur tushunadi, savollarga to‘liq javob beradi. Lekin umumiy harakterdagi ayrim xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarga to‘g‘ri baho bera oladi, mustaqil fikirlash va xulosalarni asoslash qobiliyati bor, javobda mantiqiy ketma-ketlikka amal qiladi, masalani hal qilishga ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni umuman to‘g‘ri hal qila oladi, lekin xulosalarda noaniqliklar uchraydi. 10 10 21- 24 Talaba o‘tilgan materialni va uning mohiyatini juda yaxshi tushunadi, savollarga umuman to‘liq javob beradi, lekin ayrim noaniqliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarga to‘g‘ri baho bera oladi, mustaqil fikrlay oladi, lekin ba’zi xulosalarni to‘liq asoslab berolmaydi, masalani hal qilishga umuman ijodiy yondasha oladi, amaliy topshiriqlarni biroz qiyinchilik bilan, lekin umuman to‘g‘ri hal qiladi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 9 9 19- 20 Talaba o‘tilgan materialni va uning iqtisodiyotdagi ahamiyatini yaxshi tushunadi, savollarga to‘liq javob beradi, lekin ba’zi umumiy harakterdagi xatoliklara yo‘l qo‘yadi, faktlarga baho berishda biroz qiynaladi, umuman mustaqil fikrlay oladi, lekin ayrim xulosalarni asoslab bera olmaydi, masalani hal qilishga ancha ijodiy yondashadi, amaliy topshiriqlarni hal qilishda ayrim umumiy harakterdagi xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 8 8 17- 18 Talaba o‘tilgan materialni va uning mohiyatini umuman tushunadi, savollarga ancha aniq va to‘liq javob beradi, lekin ayrim 54 xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, ayrim faktlarni shunchaki yodlab olganligi sezilib turadi, ayrim xulosalarni to‘g‘ri asoslab bera olmaydi, masalani hal qilishga ijodiy yondashish sezilmaydi, amaliy topshiriqlarni hal qilishda ayrim xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, xulosalarida noaniqliklar uchraydi. 7 7 14- 16 Talaba o‘tilgan materialni umuman biladi. Savollarga aniq va to‘liq javob berishga harakat qiladi, lekin ayrim jiddiy xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, qator faktlarni shunchaki yodlaganligi seziladi, xulosalarni asoslashda qiynaladi, ijodiy yondashish sezilmaydi, amaliy topshiriq-larni umuman hal qiladi, ba’zi jiddiy xatoliklarga yo‘l qo‘yadi. 6 6 12- 13 Talaba o‘tilgan materialni umuman biladi, aniq javob berishga harakat qiladi, lekin javobda jiddiy kamchiliklar bor, mulohaza yuritishda xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarni asosan shunchaki yodlaganligi seziladi, ayrim xulosalarni asoslab, bera olmaydi va masalani hal qilishga ijodiy yondasha olmaydi, amaliy topshiriqlarni qiynalib bo‘lsada hal qiladi, lekin jiddiy kamchiliklarga yo‘l qo‘yadi. 5 5 9-11 Talaba o‘tilgan materialni qisman biladi, javobda jiddiy kamchiliklarga yo‘l qo‘yadi, faktlarni baholab bera olmaydi, xulosalarni asoslashda qiynaladi, masalani hal qilishga ijodiy yondasha olmaydi, amaliy topshiriqlarni hal qilishda qiynaladi yoki hal qila olmaydi. 4 4 6-8 Talaba o‘tilgan material haqida qisman, uzuq-yuluq tasavvurga ega, materialda yaxshi o‘zlashtirilmagan, bilgan narsasini ham faqat yodlaganligi sezilib turadi, faktlarga baho bera olmaydi, amaliy topshiriqlarni deyarli hal qila olmaydi. 3 3 4-5 Talaba o‘tilgan material haqida juda kam tasavvurga ega, ayrim faktlarni uzuq-yuluq bilishi mumkin, amaliy topshiriqlarni hal qila olmaydi, jiddiy qo‘pol xatoliklarga yo‘l qo‘yadi. 0-2 0-2 0-3 Talaba material bo‘yicha deyarli hech narsa bilmaydi, juda kam tasavvurga ega yoki umuman tasavurga ega emas. Mustaqil ta’lim bo‘yicha qo’shiladigan ballar 5 5 Mustaqil ta’lim, ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha amalga oshiriladi(19-25betlarga qarang). Harbir mavzu rejasidagi savollarga to‘liq javoblar keltirilgan bo‘lsa 4 4 Mustaqil ta’lim ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha bajarilib, mavzu rejasidagi savollarga javoblar to‘liq bo‘lmasa, taxminan 80 foyiz bajarilgan bo‘lsa 3 3 Mustaqil ta’lim ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha bajarilib, mavzu rejasidagi savollarga javoblar to‘liq bo‘lmasa, taxminan 60 foyiz bajarilgan bo‘lsa Mustaqil ta’lim ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha bajarilib, mavzu rejasidagi savollarga javoblar to‘liq bo‘lmasa, 55 2 2 taxminan 40 foyiz bajarilgan bo‘lsa 1 1 Mustaqil ta’lim ishchi dasturda ko‘rsatilgan mavzular bo‘yicha bajarilib, mavzu rejasidagi savollarga javoblar to‘liq bo‘lmasa, taxminan 20 foyiz bajarilgan bo‘lsa 0 0 Mustaqil ta’lim bilan shug‘ullanmagan bo‘lsa 20 20 30 Ja’mi 56 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND IQTISODIYOT VA SERVIS INSTITUTI OLIY MATEMATIKA KAFEDRASI OLIY MATEMATIKA fanidan MASALALAR VA MASHQLAR “Oliy matematika”kafedrasining 2013 yil 4 8-yig’ilishida muhokama etilib, ta’lim yo’nalishi o’quv jarayonida foydalanish uchun tavsiya qilingan Kafedra mudiri....................... Tuzuvchi ....................dos. Begmatov A. Samarqand 2013 57 Oliy maktabda matematika fanlarini o’qitish shakllariga leksiya (ma’ruza) bilan birgalikda amaliy mashg’ulot turi ham kiradiki, ular: ta’limiy, tarbiyaviy hamda nazariyani amaliyot bilan bog’lash funksiyalarini bajaradi. «Amaliy mashg’ulot» iborasi pedagogikaga oid adabiyotlarda ham keng ma’noda ham tor ma’noda izohlanadi. «Amaliy mashg’ulot» iborasi keng ma’noda mashq, seminar (ularning barcha turlari) va laboratoriya mashg’ulotlarini umumlashtiradi. Amaliy mashg’ulotlarning leksiyadan farqlanadigan asosiy me’yorlaridan biri o’quv jarayoni qatnashchilarining mustaqil va birgalikdagi harakatlarida namoyon bo’ladi. Leksiyada ilmiy bilimlar asosi bayon qilinsa, amaliy mashg’ulotlarda bilimlar chuqurlashtiriladi, kengaytiriladi va detallashtiriladi. Amaliy mashg’ulotlar jarayonida talabalar bilimini yaqindan nazorat qilish imkoniyati ham yaratiladi. Amaliy mashg’ulot darslari: 1) leksiyada bayon qilingan nazariy qoidalarni mustahkamlash; 2) fan bo’yicha bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish; 3) talabalar ilmiy- tatqiqot, bilish qobiliyatlarini o’stirish; 4) nazariy bilimlarni amalda qo’llash kabi vazifalarni bajarishga qaratilgan bo’ladi. Mazkur uslubiy qo’llanma O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan «Oliy matematika» fani dasturiga mos bo’lib, «Oliy matematika» fani asosiy bo’limlarini qamrab olgan. Xususan, chiziqli algebra va analitik geometriya elementlari , matematik tahlilga kirish, bir va ko’p o’zgaruvchili funksiyalar differensial hisobi, integral hisob, qatorlar va differensial tenglamalar elementlari bo’limlari bo’yicha amaliy mashg’ulotlar o’tkazish uchun masalalar va mashqlar keltirilgan. «Oliy matematika» fanini o’qitishdan ko’zlangan asosiy maqsad quyidagilardan iborat: - talabalarning mantiqiy mushohada, fazoviy tasavvur, abstrakt tafakkur, algoritmik fikrlash ko’nikmalarini hosil qilish; - matematik tafakkurni rivojlantirish ; - o’z fikr – mulohazalarini, xulosalarini asosli tarzda aniq, erkin bayon qilishga o’rgatish ; - iqtisodning nazariy va amaliy masalalarini yechishga yetarli darajada ega bo’lgan matematik apparatni egallash va uni tatbiq etish, oddiy iqtisodiy masalalarning matematik modelini tuzish va tahlil qilish malakalarini hosil qilish; - talabaning bilim darajasini oshirish, mustaqil fikrlash qobiliyatini, aqliy rivojlanishini takomillashtirish hamda xolisona va adolatli baholash imkoniyatini yaratish; - zaruriy bilimni izlash va topish ehtiyojini uyg’otish. «Oliy matematika» fani bo’yicha talabalar bilimiga, o’quviga va ko’nikmalariga quyidagi talablar qo’yiladi. - matematikaning hozirgi zamon taraqqiyotidagi o’rnini va ahamiyatini anglash; - matematik fikrlash, isbot qilish, xulosa chiqarish; - oddiy iqtisodiy masalalarning ayrim modellarini tuza bilish va uni tahlil qilish; -determinantlarni hisoblash va matrisalar ustida amallar bajarish, chiziqli tenglamalar sistemasini yechish usullarini bilish; - tekislik va fazodagi analitik geometriya elementlarini talqin qilish; - to’plamlar nazariyasi, funksiya tushunchasi va uning limiti, differensiallash va integrallash ko’nikmalarini hamda ularning iqtisodiyotga ayrim tatbiqlarini bilish; - ko’p o’zgaruvchili funksiyalar, qatorlar va differensial tenglamalar nazariyasini bilish. Shuni ta’kidlash lozimki, «Oliy matematika» fani iqtisodiy ta’limda asosiy tayanch fan hisoblanib, uning usullari ehtimollar nazariyasi va matematik statistika, informatika, chiziqli va nochiziqli dasturlash, makro va mikro iqtisod, ekonometriya, iqtisodiy tahlil, moliyaning miqdoriy metodlari, logistika va boshqa fanlarning asosiy bilimlarini egallashda asosiy qurol sifatida ishlatiladi. «Oliy matematika» fanini o’rganish jarayonida kompyuterlardan, internet tarmog’idan, nazorat savollari bankidan, fanni o’rganishda tayanch iboralarga asoslanishdan, fan bo’yicha izohli lug’atdan foydalanish kabi imkoniyatlar yaratiladi. «Oliy matematika» fani institutning 1-kurs talabalari uchun mo’ljallangan bo’lib, I va II semestrda o’qitiladi. O’quv jarayoni nazorati reyting tizimi asosida olib borilib, har bir amaliy 58 mashg’ulot darsida uy vazifalarining bajarilishi, auditoriyadagi talabaning faoliyati, mustaqil ishi e’tiborga olinib reyting asosida baholanadi. 1-mashg’ulot. «Oliy matematika fani haqida» mavzusi bo’yicha mustaqil bajarish uchun topshiriqlar 1. Arifmetikadagi oddiy modellarni bilasizmi? Ulardan bir nechtasini sanab chiqing. 2. Geometriyadagi modellarni bilasizmi? 3. Algebrada modellar bormi? Bor bo’lsa misollar keltiringchi? 4. Sistema deganda nimani tushunasiz va bir nechta misollar keltiring, ularning elementlarini sanab chiqing. 5. Moddiy va abstrakt sistemalarga misollar keltiring. 6. Modellashtirish yordamida original haqida yangi ma’lumotlar olinadi, misollar keltiring. 7. Geometrik o’xshashlik, analog-model va simvolik modellarga misollar keltiring. 8. Matematik modellarga bir necha misollar keltiring. 9. Oila daromadini x , uning harajatini y desak 2 x y modelda daromadning ortishi bilan nimani kuzatasiz? 10. Respublikamiz xalq xo’jaligi tarmoqlari va ularning elementlarini iqtisodiy sistemaga misol qilib bo’ladimi? Mumkin bo’lsa sistema va uning elementlari nimalar bo’ladi? Muayyan tarmoqlar misolida tushuntiring. 11. Yashash joyingiz yoki unga yaqin, biror mahsulot ishlab chiqarishni sistema deb olib uning elementlarini sanab chiqing(birnecha misollar keltiring). Oliy algebra elementlari 2-mas hg’ul ot. Determi na ntlar va ularni ng xossalari Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar Quyidag i det er mina nt lar bir inchi ust un ele ment lar i bo ’yic ha yo yib hiso blan s in: 1. 3 2 1 1 2 5 4 3 2 2. a a a a a 1 1 1 1 3. 8 4 0 7 5 0 5 2 1 Quyidag i det ermina nt lar no llar eng ko ’p bo ’lgan qator ele me nt lar i bo’yicha yo yib hisoblansin: 4. b b b b 0 0 0 1 1 5. 8 4 0 7 5 0 5 2 1 6. 9 8 7 6 5 2 1 0 0 Quyidag i d et ermina nt lar hiso bla ns in: 6. 8 1 3 7 5 2 6 4 1 7. 3 3 3 2 2 2 1 1 1 8. x x x x x 1 1 0 1 9. 10 9 8 7 6 5 2 1 3 10. 7 0 4 6 0 2 5 2 1 11. 4 1 1 2 6 2 1 7 1 Det erminant larni t art ibini pasayt ir ish usulidan fo yda la nib hisobla ng: 59 12. 0 5 2 3 4 1 3 2 3 2 3 4 3 0 4 1 13. 2 4 0 3 3 1 2 4 4 2 3 1 5 0 1 2 14. 3 5 8 1 2 0 1 5 7 4 1 5 3 0 1 3 15. 3 1 5 0 4 3 7 2 5 4 0 1 2 4 3 6 Quyidagi determinantlar hisoblansin: 1) 3 7 2 5 2) 4 3 2 1 3) 5 8 2 3 4) 12 8 9 6 5) 2 2 b ab ab a 6) 1 1 n n n n 7) b a b a b a b a 8) cos sin sin cos 9) x x x x x 1 1 0 1 10) cos sin cos sin 11) 2 2 2 2 2 2 1 1 1 2 1 2 1 1 t t t t t t t t 12) 3 4 1 2 3 5 3 1 2 13) 2 4 3 3 5 2 1 2 3 14) 5 7 2 8 2 3 5 3 4 15) 3 2 5 2 1 4 4 2 3 16) 6 3 1 3 2 1 1 1 1 17) 0 1 1 1 0 1 1 1 0 18) 5 0 6 6 1 7 3 0 2 19) 64 8 1 49 7 1 25 5 1 20) 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 60 21) 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 22) 2 1 6 4 7 2 9 5 2 1 7 3 2 1 5 2 23) 6 5 3 4 5 7 5 2 6 4 2 3 8 5 3 3 24) 2 8 1 1 2 7 1 5 2 4 4 2 3 1 2 25) 1 9 7 7 7 1 1 5 4 3 1 2 1 5 3 1 3-mashg’ulot. Matrisalar va ular ustida amallar. Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar A va B matr isa la r be r ilga n. AB va BA ko ’payt ma larni toping: 6 1 8 0 7 5 5 3 1 , 5 2 1 6 5 1 8 8 1 . 4 1 1 12 4 7 4 4 3 10 , 2 2 0 4 5 1 5 6 4 . 3 5 1 2 2 7 4 5 3 2 , 5 2 1 4 5 0 10 8 2 . 2 8 1 8 1 7 6 5 3 2 , 5 2 0 12 5 0 30 19 2 . 1 B A B A B A B A 8 1 2 0 7 2 6 3 1 , 5 2 1 4 4 4 10 2 2 . 5 B A 61 3 1 0 1 2 6 8 5 2 , 5 3 4 12 1 5 30 12 2 . 7 8 2 8 10 7 6 5 4 6 , 5 2 6 12 5 5 30 5 2 . 6 B A B A A m at risa berilgan. 1 A teskari m atrisani toping va E A A A A 1 1 ek anini tekshiring. 1. 4 3 1 3 0 2 4 6 5 2. 7 3 6 1 2 2 0 1 3 3. 5 1 0 7 5 1 4 3 3 4. 8 4 1 1 3 1 5 1 2 5. 2 2 1 1 0 2 3 1 1 6. 1 3 4 7 9 1 1 2 1 7. 1 1 1 1 4 3 1 2 4 8. 3 1 0 5 5 1 1 8 1 9. 0 4 3 1 5 4 3 3 2 10. 1 3 3 0 4 2 5 3 1 11. 0 4 3 1 5 4 3 3 2 12. 2 2 1 0 3 6 1 2 3 Download 1.79 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling