O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti ekologiya kafedrasi

Tabiatdan foydalanishda iqtisodiy mehanizmni takomillashtirish 

muhim ahamiyatga ega. Hozirgi kunda tabiiy muhitning me’yoridan 

ortiq ifloslanganligi, tabiiy resurslardan foydalanganlik uchun jarima 

va  to’lovlar  joriy  qilingan.  Buning  natijasida  to’plangan  mablag’lar 

turli  ekologik  tadbirlarga  sarflanishi  mumkin.  O’zbekistonda  yangi 

iqtisodiy 

munosabatlarga 

o’tish 

jarayonida 

tabiatdan 

foydalanishning  o’ziga  xos  iqtisodiy  mexanizmi  shakillanmoqda. 

Tabiatdan  foydalanish  iqtisodiyotining  amaliyotga  tadbiq  etilishi 

“

Inson  va  tabiat”  o’ryasidagi  munosabatlarni  muvozanatga 

keltirishda muhim ro’l o’ynaydi.  

Tabiatni  muxofaza  qilish,  tabiatdan  oqilona  foydalanish  va 

ekoogik sharoitlarni yaxshilashda ekologik ta’lim tarbiya muhim ro’l 

o’ynaydi. Turli mamlakatdagi ekologik vaziyat, tabiatdan foydalanish 

xususiyatlari  ko’p  jihatdan  aholining  ekologik  savodxonlik  darajasi, 

ekologik  madaniyatga  bog’liqdir.  Ekologik  tarbiya  oiladan 

boshlanadi.  Ekologik  ta’lim  va  tarbiya  bog’chadan  oliy  o’quv 

yurlarigacha  uzluksiz  davom  etishi  lozim.  Tabiatga  mexr-insonlarga 

oqibatdir.  

 

93 

Ekologik  ta’lim  tarbiya  BMT,  YUNESKO  va  YUNEP  ning  diqqat 

markazidagi  masaladir.  Ekologik  ta’laim  va  tarbiyani  rivojlantirish 

uchun  jaxon,  aloxida  davlatlar  miqyosida  turli  tadbirlar 

o’tqazilmoqda.  Har bir soha  mutaxassisi ekologik  savodxon  bo’lishi 

va  o’z  faoliyatida  tabiatga  zarar  yetkazmasligi,  ekologik  ta’lim-

tarbiyani rivojlantirishga hissasini qo’shishi lozimdir. 

O’zbekiston respublikasida ekologik ta’lim va tarbiyani rivojlantirish 

soxasida ma’lum tadbirlar o’tqazilmoqda. Mamlakatimizda ekologik 

ta’lim-tarbiyani  amalga  oshirishning  uzluksiz  konsepsiyasi  ishlab 

chiqilgan.  Lekin  bu  borada  kamchiliklar  hali  ko’p.  Jumladan 

O’zbekiston respublikasining “Tabiatni muxofaza qilish to’g’risidagi” 

qonunida  ushbu  masalaga  kam  o’rin  berilgan.  Ekologik  axborot 

tizimi yaxshi shakillanmagan. Bu muammolar yaqin yillar ichida ijobiy 

hal qilinishi lozim.  

XXI  asr-ekologiya  asri  bo’lishi  shubhasizdir.  Xar  bir  inson  ona 

sayyoramiz  tabiatni  ziyon  yetkazmasdan  o’zgartirishi,  tabiiy 

boyliklardan  oqilona  foydalanish  va  yashash  muhitini  saqlashdek 

muqaddas ishga o’zining munosib hissasini qo’shishi lozimdir. 

 

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar. 

   

Ekologik bilimlarni rivojlantirish zarurati sabablarini tushuntiring. 

Atrof-muhit holati qanday o’rganiladi va baholanadi? 

Ekologik bashorat deganda nimani tushunasiz? 

Ekologik  ekspertiza  nima  va  u  qanday  maqsadlarda  amalga 

oshiriladi? 

Ekologik ta’lim-tarbiyaning qanday shakillarini bilasiz? 

Ekologik madaniyat deganda nimani tushunasiz? 

 

 

 

94 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ADABIYOTLAR 

1. 

I.A.Karimov.  O’zbekiston  XXI  asr  busagasida xavsizlikka 

taxdid,    barkarorlik    shartlari    va    taraqqiyot 

kafolatlari.T. 

O’zbekiston. 1997y. 

2. 

 A. Ergashev. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. 

«Yangi asr avlodi» 2005 yil. 

3. 

 Tuxtaev   A.,   Hamidov   A.   Ekologiya   asoslari   va   

tabiatni muhofaza qilish T. Ukit. Nash. 1994 y. 

4. 

Akromov, A.A.  Rafikov.  Proshloe, nastoyashee i 

budushee Aralskogo morya. «Mexnat» 1990 y 

5. 

Alibekov, S.A. Nishonov. Tabiatni muhofaza qilish va 

 

95 

tabiat resurslaridan ratsional foydalanish. T. «Uqituvchi» 

1983. 

6. 

P.Baratov. Tabiatni muhofaza qilish. T.»Uqituvchi» 1991. 

7.  R.U.     Beknazov,     Yu.V.     Novikov.     Oxrana     

prirodo" T.»Uqituvchi» 1995. 

8. Otaboev Sh., Nabiev M. Inson va biosfera. T. Ukit. 

Nashr. 1995. y. 

9Shodimetov Yu.Sh. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T. Ukit. 

Nashr. 1994 y. 

10Gulomov P.N. Inson va tabiat. T. Ukit. Nashr. 1990 y. 

11. CTzbekiston  Respublikasi  konstitutsiyasi  T.  

«O’zbekiston» 1992y. 

12.  O’zbekiston ekologik xabarnomasi (jurnal). 

 

 

 

MUNDARIJA 

Kirish .................................................................. ...................................3 

I-Mavzu: Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanining 

 

96 

predmeti va vazifalari...................................................................4 

2-Mavzu: Biosfera va uning chegaralari.....................................11 

3-Mavzu: Fan - texnika taraqqiyotining jamiyat tabiat inson 

va atrof muhitga ta'siri.................................................................15 

4-Mavzu: Hozirgi zamon ekologik muammolari

 ............................................................................ ..........................21 

5-Mavzu: Tabiiy resurslarni muhofaza qilish............................27 

6-Mavzu: Atmosfera havosi va uni muhofaza 

qilish................32 

7-Mavzu: Suv va suv resurslarini muhofaza qilish...................36 

8-Mavzu: Tuproq resurslari va uni muhofaza qilish................41 

9-Mavzu: O’simliklar dunyosi va hayvonot olamini muhofaza 

qilish................................................................................................45 

10-Mavzu: Er osti qazilma boyliklarini muhofaza 

qilish…….48 

I1-Mavzu: Landshaftlarni muhofaza qilish.................................51 

12-Mavzu: Tabiatni muhofaza qilishning tashkiliy va 

huquqiy 

asoslari............................................................................................53 

13-Mavzu: Tabiat muhofazasi va xalqaro 

hamkorlik...............56 

14-Mavzu: Ekologik ta'lim va tarbiya ... ..........................................59 

ADABIYOTLAR 

...................................................................62 

 

 

 

97