O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz muhandislik-texnologiya instituti

Қия кесимларда ҳосил бўладиган кучланишлар
Шу пайтгача кўрилган стерженларнинг чўзилиш ёки сиқилишида фақат стержен кўндаланг кесимида пайдо бўладиган нормал кучланиш  текширилди. Энди кўндаланг кесимга нисбатан a бурчак остидаги қия кесимларда ҳосил бўладиган кучланишларни кўрамиз (4.20 расм).



4.20 Расм

Юқорида таъкидлаб ўтилганидек (4.1) кўндаланг кесимда текис тақсимланган кучланиш ҳосил бўлар эди (4.20 б расм).

Агарда F_ - қия текислик кўндаланг кесимининг юзаси бўлса, у ҳолда бўйлама кучланиш Р_ ни қия кесим бўйлаб текис тақсимланган кучланиш деб қарасак, у ҳолда (4.20 в расм) деб фараз қилишимиз мумкин. Қия кесим юзаси бўлган учун бўлади.
Қия кесимдаги тўла кучланиш Р_ ни нормал _ ва уринма _ кучланишларга ажратсак (4.20 г-расм) у ҳолда
(4.16)
Демак, (4.16) ифодадан кўринадики, чўзилган ёки сиқилган стерженнинг қия кесимларида бир пайтнинг ўзида ҳам нормал _, ҳам уринма _ кучланишлар ҳосил бўлиб, уларнинг катталиклари a бурчак билан аниқланувчи кесим ҳолатига боғлиқ экан.
(4.16) формулаларни таҳлил қилсак, ифода a=0 бўлгандаги стержен кўндаланг кесимда ҳосил бўлади. Бу кесимда уринма кучланиш бўлади. Уринма кучланишнинг эса энг катта қийматига 2a=90⁰, ёки 45⁰ бўлган кўндаланг кесимда ҳосил бўлиб, уни бу кесимдаги қиймати _=0,5 бўлади. Агар a=90⁰ бўлса, яъни кесим стержен ўқига параллел бўлса _0 ва _0 бўлиб, стерженнинг чўзилиш ва сиқилишида текис кесим гипотезасини қўллаш мумкинлигини тасдиқлайди.
Олинган натижалардан кўриниб турибдики, стерженда ҳосил бўладиган кучланишларнинг тури ва катталиклари кесим ҳолатининг таъсир қилаётган кучга нисбатан жойлашишига боғлиқ экан.
Бирор нуқта орқали ўтувчи барча кесимлардаги уринма ва нормал кучланишлар тўпламига нуқтанинг кучланиш ҳолати дейилади. Кучланиш ҳолатини тадқиқ этиш, ҳосил бўлиши мумкин бўлган кучланиш турларини аниқлаш, уларнинг материаллар мустаҳкамлигига таъсирини ўрганиш «Эластиклик назарияси» курсида тўла ўрганилади.