O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt kimyо-tеxnologiyаsi instituti

Sintez uchun berilgan kimyoviy moddalarni fizik-kimyoviy konstantalari:

Birikma	Molekula massasi	Zichligi, d^20	Тqayn. ^0С	Тsuyuq. ^0С	Eruvchanlik
C4H9OH	74,12	0,8941	-	117,7	Efir
H2SO4	98,08	1,84	104	336,5	Spirt
C4H9-O- C4H9	130,23	0,784	-	140,9	Efir, aseton

Amaliy qisim jadvali

Moddalar formulasi	Moddalar miqdori			Ortiqchalik koeffisenti
	g	ml	mol
С4Н9ОН	20	22,37
Н2SО4	5,2	2,82		1

Nazorat savollari

1. 
   Bir va ko‘p atomli to‘yingan va aromatik spirtlarga misollar keltiring.
   
2. 
   To‘yingan spirtlarning degidratlanish reaksiya tenglamasini yozing.
   
3. 
   Dibutil efiri sintezida polimerlanish mahsuloti sifatida qanday moddalar xosil bo‘ladi.
   
4. 
   Reaksiya tugagandan so‘ng nima uchun natriy gidroksid eritmasi bilan yuviladi?
   
5. 
   Dibutil efir sintezida kalsiy xloridning vazifasini tushintiring.
   

АLDЕGID VА KЕTОNLАR
Tuzilishidа kаrbоnil guruhi ishtirоk etаdigаn birikmаlаrgа аldеgid vа kеtоnlаr dеyilаdi. Аgаr kаrbоnil guruhi kаmidа bittа vоdоrоd bilаn bоg’lаngаn bo’lsа аldеgid, uning ikkаlа vаlеnti uglеvоdоrоd rаdikаli bilаn bоg’lаngаn bo’lsа kеtоn dеyilаdi.
Aldegid va ketonlar radikal tuzilishiga qarab to’yingan va to’yinmagan bo’lishlari mumkin. Agar karbonil gurux bilan bog‘langan radikal aromatik radikal bilan bog‘lansa, aromatik aldegid yoki ketonlar deb ataladi.
Aldegid va ketonlarlardan chumoli aldegid fenolformaldegid smolalar ishlab chiqarishda, atseton erituvchi sifatida, xloroform va keten olishda ishlatiladi.
Aldegid va ketonlarni olishning bir necha usullari ishlab chiqilgan. Birlamchi spirtlarni oksidlash yoki ulardan vodorodni tortib olish natijasida aldegid, ikkilamchi spirtlardan esa ketonlar hosil bo’ladi. Ulardan spirtlarni oksidlashni tajribada ko‘rib chiqamiz.

16- tajriba. Sirka aldegid sintezi

Laboratoriya ishidan maqsad: Ushbu laboratoriya ishida talabalar, aldegid va ketonlar mavzusidan olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun laboratoriya sharoitida sirka aldegidining olinishini tajriba orqali ko‘radilar va shu amaliy ish davomida o‘zlarining bilim hamda ko‘nikmalarini oshirishiradilar.
Kerakli reaktivlar: kaliy bixromatning suvdagi eritmasini, etil spirt, sulfat kislota, muz.
Jihozlar: Hajmi 250 ml li yumaloq tubli kolba, ikki bo‘yinli nay, voronka, sovitgich, suv hammomi.
Ishni bajarish tartibi: Hajmi 250 ml li yumaloq tubli kolbaga 100 g kaliy bixromatning 300 ml suvdagi eritmasini quying. bo‘g‘ziga ikki bo‘yinli nay o‘rnating uning bir bo‘yniga tomizgich voronka, ikkinchisiga sovitgich ulang. Sovitgich rasmda ko‘rsatilgandek reaksion kolba tomon nishab qilingan bo‘lsin. Sovitgich ko‘ylagi ichida suv oqmaydigan, turg‘in holatda 30⁰С da bo‘lsin. Tomizgich voronkaga spirt bilan sulfat kislota aralashmasini joylang. Aralashma alohida idishda, ehtiyot choralari ko‘rilgan holda tayyorlagan bo‘lsin. Reaksion kolbani suv hammomida asta qizdiring. Reaksiya ohista, shunday me'yorda borsinki, tomayotgan aralashma muhitni ko‘pirtirib yoki bug‘latib yubormasin. Oksidlanish jarayoni boshlanganini muhitning qizg‘ish rangini to‘q-yashilga o‘tishidan bilsangiz bo‘ladi. Yuqori haroratda qaynovchi dastlabki va ikkilamchi mahsulotlar sovitgichdan pastga qaytadi. Hosil bo‘lgan sirka aldegid muzda sovitilayotgan yig‘gich idishga yig‘iladi. Aldegidni ko‘proq miqdorda olish qiyin. Uning miqdorini o‘lchang T_qayn=21⁰С, zichligi nur sindirish ko‘rsatkichi .


Asosiy reaksiya:

Reaksiya quyidagi bosqichlarda amalga oshadi: