O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti

15-mavzu. Ofshor hududlarning mohiyati va tasniflanishi


1. Ofshor hududlarning mohiyati va vujudga kelishi.
2. Ofshor hududlarning o‘ziga xosligi.
3. Ofshor hududlarning turlari va tasnifi.
4. Ofshorlarni nazorat qiluvchi xalqaro tashkilotlar.


Tayanch so‘z va iboralar: ofshor hudud, ofshor hududlarning vujudga kelishi sabablari, ofshor hududlarning o‘ziga xosligi, maxsus iqtisodiy hudud, o‘rtacha soliq solinadigan davlatlar, soliq zonalari (klassik ofshor), soliq solinadigan oazislar, ofshor hududlarnu nazorat qilish, oq ro‘yxat, kulrang ro‘yxat, qora ro‘yxat.


1. Ofshor hududlarning mohiyati va vujudga kelishi
Ofshor hudud - bu kam soliq qonuniy ravishda belgilangan yoki ma‘lum turdagi kompaniyalar uchun soliq solish umuman mavjud bo‘lmagan hudud, shuningdek yuridik shaxslarni ro‘yxatga olishning soddalashtirilgan tizimi mavjud va qoida tariqasida nisbatan noma‘lum biznes uchun sharoitlar yaratiladi. ushbu imtiyozlar uchun aksariyat kompaniyalargan belgilangan yillik to‘lov olinadi.
O‘zbekiston Respublikasi markaziy banki boshqaruvi va O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi soliq, valyutaga oid jinoyatlarga va jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish departamentining 2009-yil 23 oktabrdagi “Tijorat banklarida jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo‘yicha ichki nazorat qoidalarini tasdiqlash haqida”gi 32-son Qarorining “Tijorat banklarida jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo‘yicha ichki nazorat Qoidalari” ilovasida “Ofshor hudud - imtiyozli soliq rejimini taqdim qiluvchi va (yoki) moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda ular haqidagi ma‘lumotlarni oshkor etmaslikni va taqdim qilmaslikni ko‘zda tutuvchi davlatlar va hududlar” ded ta‘rif berilgan.
“Offshore” so‘zi inglizlarning off-shore so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, tom ma‘noda “qirg‘oqdan tashqarida” degan ma‘noni anglatadi, ya‘ni Buyuk Britaniyada emas. Offshor yurisdiktsiyalarining rivojlanish tarixi qadimgi davrlarga, O‘rta yer dengizining alohida orollarida soliq va yig‘imlar to‘lashdan qochish uchun savdo-sotiq ishlari olib borilgan paytdan boshlanadi. Bunday zonalardan birinchisi Delos oroli - Afiniya dengiz ittifoqining poytaxti deb hisoblanadi, bu erda Finikiyalik savdogarlar qadimgi Yunonistonning soliq tizimidan qochib, erkin savdo bilan shug‘ullanishgan. O‘rta asrlarda Livorno, Trieste, Sibenik kabi Evropa shaharlari bunday zonalarga aylandi.
Zamonaviy ma‘noda birinchi ofshor zonalar Niderlandiya singari omonatlarni himoya qilish bo‘yicha bank qonunchiligiga ega Shveytsariya hisoblanadi. Keyinchalik, 1960 yillarda sobiq Britaniya imperiyasining mustamlakalari asosiy ofshor markazlarga aylandi.
Bugungi kunda bir nechta o‘nlab ofshor kompaniyalar mavjud. Hech qanday aniq raqam yo‘q, chunki aniq ta‘rif yo‘q: turli qonunlarda bunday hududlarga yurisdiktsiyalar tayinlash uchun turli xil mezonlar qo‘llaniladi.
Ofshore zonalari - bu maxsus iqtisodiy zonalarning xizmat ko‘rsatish zonalarining quyi tizimi.
Klassik ofshor zonalar klassik MIH lardan quyidagi farqlarga ega:
Faoliyatni ofshor zonalarda emas, balki MIH hududida amalga oshirish mumkin;
• MIH larda rezident maqomi beriladi, ammo ofshorda emas;
• ofshorda yillik faoliyatni faoliyat ko‘lamidan qat‘iy nazar to‘lash kifoya qiladi, lekin MIH da ular baribir barcha soliq va to‘lovlarni to‘laydilar, ya‘ni kompaniyalarning iqtisodiy ko‘rsatkichlari va to‘langan soliqlar o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik mavjud.
Soliqqa tortishning mo‘tadil mamlakatlari va klassik ofshor kompaniyalar o‘rtasidagi farq quyidagicha:
• o‘rtacha soliq solinadigan davlatlar klassik ofshor kompaniyalarga qaraganda ko‘proq shaffofdir (ikkinchisi maxfiylikka qaratilgan, moliyaviy qonunbuzarliklarga kam ahamiyat bergan va boshqalar);
• o‘rta soliqqa tortiladigan davlatlar ko‘pincha ikki tomonlama soliqqa tortish to‘g‘risidagi shartnomalarni imzolaydilar, shu bilan birga klassik ofshor kompaniyalar bunga yo‘l qo‘ymaydilar.
Ajratish:

• 
  o‘rtacha soliq solinadigan davlatlar - bir qator rivojlangan davlatlarning amaliyoti, bunda yuqori soliqlar bilan bir qatorda bir qator faoliyat turlari uchun imtiyozli soliq rejimi qo‘llaniladi (quruqlikda ofshor mamlakat deb ataladigan);
  
• 
  soliq zonalari (klassik ofshor) - ofshordan tashqarida faoliyat ko‘rsatishi kerak bo‘lgan xorijiy norezident kompaniyalar uchun imtiyozli soliqqa tortish (klassik ofshorning o‘ziga xos xususiyati);
  
• 
  soliq solinadigan oazislar - ushbu hududdan tashqarida faoliyat ko‘rsatishi kerak bo‘lgan kompaniyalar uchun imtiyozli rejim mavjud mamlakat ichidagi ofshor kompaniyalar. Ko‘pincha soliq solishni optimallashtirish uchun soliq joyi bilan bir mamlakatdagi kompaniyalar tomonidan ishlatiladi.