O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti

3. Ofshor hududlarning turlari va tasnifi
Ofshor zonalar bir nechta guruhlarga bo‘lingan:

• 
  klassik ofshor kompaniyalari - bu kichkina orol davlatlari bo‘lib, ular ushbu mamlakatdan tashqarida biznes yuritish uchun xalqaro kompaniyani o‘z hududida ro‘yxatdan o‘tkazish uchun o‘rtacha haq olish imkoniyatini beradi. Bunday zonalarga misol sifatida Britaniyaning Virjiniya, Bagam orollari, Kayman orollari va hokazo;
  
• 
  soliq darajasi past bo‘lgan ofshor zonalar - daromad solig‘i to‘lanadigan hudud, ammo qo‘shni davlatlardagiga nisbatan kamroq. Bunga misol Kiprni keltirish mumkin, bu erda korporativ daromad solig‘i 10%;
  
• 
  qat‘iyy aytganda, ofshor bo‘lmagan hududlar: AQShda Delave shtati, Irlandiya, Buyuk Britaniya va hokazo. Ammo operatsiyalarning yo‘qligi va shu sababli ro‘yxatdan o‘tgan mamlakatda daromadlar kompaniyalarga mahalliy soliqlarni to‘lamaslikka imkon beradi. Bu ushbu firmalarga soliqlarni rejalashtirish sxemalarida ishtirok etish imkoniyatini beradi.
  

Ofshore yurisdiktsiyalaridan bir nechta maqsadlarda foydalanish mumkin.

• 
  Birinchidan, xalqaro soliqlarni rejalashtirish uchun, ya‘ni to‘langan soliq miqdorini kamaytirish uchun.
  
• 
  Ikkinchidan, haqiqiy biznes egalarini yashirish. Shu munosabat bilan, so‘nggi yigirma yil ichida ofshor biznes katta o‘zgarishlarga duch keldi. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish va xalqaro terrorizmga qarshi global kurash bunday zonalarda ro‘yxatdan o‘tgan kompaniyalarni yanada shaffof qiladi. Bugungi kunda ofshor zonalardan ochiq jinoiy maqsadlarda foydalanish uchun etarli miqdordagi to‘siqlar yaratildi. Biroq, aksariyat hollarda mahalliy qonunchilik boshqa mamlakatlarda soliq to‘lashdan bosh tortishni jinoiy faoliyat deb hisoblamaydi. Bundan tashqari, nominatsiya qilingan direktor va nomzod aktsiyadorlarning xizmatlari ko‘pincha ishlatiladi.
  
• 
  Uchinchidan, ofshor kompaniyalardan operatsiyalarni soddalashtirish va ba‘zi bir davlatlarning valyuta qonunchiligi bilan bog‘liq cheklovlarni chetlab o‘tish uchun foydalaniladi. Shunday qilib, ofshor hisobvarag‘ida joylashgan mablag‘lar bilan operatsiyalarni amalga oshirishda valyutani boshqarish tartib-qoidalariga ehtiyoj qolmaydi.
  

Ko‘pincha ofshor zonalarda kompaniyalar, banklar, investitsiya fondlari va trastlar tashkil etiladi.
Buyuk Britaniya kabi ko‘plab rivojlangan davlatlar ofshor zonalar orqali biznes yuritishga sodiq. Chet elda mablag 'olayotgan shaxslar va kompaniyalar soliq imtiyozlariga ega bo‘lishlari mumkin, ammo ular ishonchli huquqiy himoyani yo‘qotadi. Shu bilan birga, shuni yodda tutish kerakki, Buyuk Britaniya fuqarosi chet eldagi biznesdan pul olganda, qaerda bo‘lmasin, bu daromad daromad solig‘iga tortiladi. Shuning uchun ofshor sxemalardan foydalanish nafaqat soliq to‘lovlarini kechiktirish, balki umuman ulardan qutulish uchun imkoniyatdir.
Boshqa davlatlar ofshor zonalarda operatsiyalarni qisqartirish choralarini ko‘rmoqdalar. Shunday qilib, tegishli qonunlar AQShda qabul qilindi. Rossiyada ba‘zi davlatlarga to‘lovlar valyuta to‘g‘risidagi qonun hujjatlari va Markaziy bankning ko‘rsatmalari bilan tartibga solinadi, bu esa klassik soliqsiz hududlarga to‘lovlarni cheklashi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 29 iyundagi Birjadan tashqari valyutabozorini yanada rivojlantirish va mustahkamlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 245-son qarorining 3-ilovasiga muvoffiq “Ofshor zonalar joylashgan davlatlar va hududlar ro`yxati” tasdiqlangan.
Ofshor zonalarga pul mablag‘larini jalb qilishga qarshi kurashishning haqiqiy usullari soliqqa tortish darajasini pasaytirish, tadbirkorlar va ularning sarmoyalarini ishonchli himoya qilish uchun huquqiy tartiblarni yaratishdir. Mamlakatdagi ishbilarmonlik muhiti qanchalik jozibali bo‘lsa, ofshorga kamroq pul o‘tkaziladi.
Bugungi kunda dunyoda o‘nlab mamlakatlar mavjud, ularda ofshor kompaniyalar uchun soliq imtiyozlari qo‘llaniladi. Ammo kapital parvozi muammosi ko‘pgina boy mamlakatlar tomonidan uzoq vaqtdan beri tan olinganligi sababli, ofshor amalda xavfsiz boshpana, soliqlarni kamaytirish vositasi bo‘lib qoldi. Ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarda ofshor kompaniyalar orqali ishlash soliq yukining oshishiga va nazorat qiluvchi organlarning e‘tiboriga olib keladi.
Norasmiy tasniflash.
Hisobotni talab qilmaydigan hisobot bermaydigan mamlakatlar.
Bular asosan uchinchi dunyo kichik davlatlaridir. Ushbu turdagi eng mashhur ofshor zonalar: Bagama orollari, Britaniya Virgin orollari, Kayman orollari, Beliz. Bunday ofshor zonalar ofshor kompaniyalar egalari uchun yuqori darajadagi maxfiylik va hukumat tomonidan bunday kompaniyalar faoliyati ustidan deyarli to‘liq nazorat yo‘qligi bilan tavsiflanadi. Shuning uchun nufuzli kompaniyalar va banklar ular bilan moliyaviy aloqada bo‘lishni xohlamaydilar. Ushbu davlatlar iqtisodiy rivojlanishning past darajasiga ega, ammo nisbatan yuqori siyosiy barqarorlik bilan ajralib turadi.
Birlashgan Arab Amirliklari ham soliqlardan ozod bo‘lgan davlatlar ro‘yxatiga kiritilgan va hisobotni talab qilmaydi. BAAda 36 dan ortiq erkin iqtisodiy zonalar mavjud.
Yuqori respektabellikka ega ofshor zonalar.
Bunday sohalarda ofshor kompaniyalardan moliyaviy hisobotlarni taqdim etishlari va ularga soliq imtiyozlari berishlari shart. Ushbu davlatlar hukumati tomonidan birinchi turdagi mamlakatlarga qaraganda nazorat yanada qattiqroq, direktorlar va aktsiyadorlar reestri yuritiladi, ammo kompaniyalarning obro‘si ancha yuqori. Bu Irlandiya, Gibraltar, Man oroli, Gonkong.
Standart ofshor zonalar deb hisoblanmaydigan mamlakatlar.
Uchinchi guruh standart ofshor zonalar deb hisoblanmaydigan, lekin ularda ro‘yxatdan o‘tgan norezident kompaniyalarga o‘z hududlarida ro‘yxatdan o‘tgan kompaniyalar uchun soliq imtiyozlari bermaydigan mamlakatlardir.
Ushbu davlatlar orasida Rossiya (Kaliningrad viloyati) mavjud. Hisobot talabi bunday firmalarning ishbilarmon sheriklar tomonidan ishonchi darajasini oshiradi. Ushbu guruhda Kipr eng mashhur edi (1977 yil 1 yanvardan 2004 yil 1 maygacha - Kipr Respublikasi EIga qo‘shilgan payt). 2004 yildan iqtisodiy inqirozgacha Islandiya eng mashhur mamlakat edi.
Rossiya Markaziy Banki rasmiy tasnifi.
CBRning 2003 yil 7 avgustdagi 1317-U-sonli qaroriga ilovaga muvofiq, ofshor zonalarning uchta guruhi ajratilgan. Bundan tashqari, guruhga qarab, operatsiyalar uchun turli xil talablar o‘rnatiladi va operatsiyalar uchun zaxira miqdorini belgilaydi:
Birinchi guruh - oldindan buyurtma talab qilinmaydi
Ikkinchi guruh - 25%
Uchinchi guruh - 50%
Ofshor zonalarning yagona ro‘yxati yo‘q, Xalqaro valyuta fondi (XVF) hamda dunyoning turli mamlakatlaridagi markaziy banklar ofshor zonalarni boshqarish bo‘yicha ish olib bormoqda.