O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent moliya instituti i-81-2 gurux Iqtisodiyot yo‘nalishi

Jamoat birlashmalarining mulki jamoat birlashmalari, kasaba uyushmalari, xotin-qizlar, fahriylar, yoshlar va bolalar tashkilotlari, ijodiy uyushmalari va turli jamg`armalar mol-mulkidan iborat.
Diniy tashkilotlarning mulkida binolar, ishlab chiqarish, ijtimoiy va hayriya ahamiyatiga ega bo`lgan obyektlar, o`z faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo`lgan pul mablag`lari va boshqa mol-mulklar bo`lishi mumkin. Ular o`z mol-mulklariga amaldagi qonunlar doirasida egalik qiladi, foydalanadi va tasarruf etadi.

Xususiy mulk huquqi obyektlari

O`zbekiston Respublikasi FKning 209-moddasiga asosan qonun bilan man etilgan ayrim ashyolardan tashqari har qanday mol-mulk xususiy mulk bo`lishi mumkin. Quyidagilar xususiy mulk huquqining obyektlari hisoblanadi:

–uy-joylar, xonadonlar, dala hovlilar, ekinlar, hayvon va parrandalar, uy-ro`zg`or buyumlari;
– aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog`ozlar;
– ishlab chiqarish, xizmat ko`rsatish, savdo va boshqa xo`jalik faoliyati sohasidagi korxonalar, mulkiy komplekslar, binolar, inshootlar, uskuna, transport va boshqa ishlab chiqarish vositalari;
– ixtirolar, seleksiya yutuqlari, sanoat namunalari va intellektual faoliyatning (mulkning) boshqa natijalari;
– iste`mol qilishga va ishlab chiqarishga mo`ljallangan har qanday boshqa mol-mulk qonunlarga muvofiq xususiy mulk bo`lishi mumkin, ayrim mol-mulk turlari bundan mustasno.
Yuqoridagi obyektlar xususiy mulk huquqi asosida fuqarolarga ham, yuridik shaxslarga ham tegishli bo`lishi mumkin. Korxona mol-mulk majmuidan iborat bo`lib, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning zarur va muhim shartlaridan biridir. Tadbirkorlik faoliyati yuridik shaxslar, fuqarolar yokи fuqaro tomonidan o`z tavakkalchiliklari va mulkiy javobgarliklari asosida daromad (foyda) olish maqsadida qonunlar doirasida amalga oshiriladign tashabbuskor xo`jalik faoliyatidir.
Faoliyatga yollanma mehnatni jalb qilgan holda ish olib borayotgan xususiy tadbirkor yuridik shaxs hisoblanib, uning korxonasi tegishli tartibda davlat ro`yxatidan o`tkazilishi shart.
Yollanma mehnat jalb qilmay yakka tartibda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan shaxs yuridik shaxsni tashkil qilmay ish olib borishi mumkin.
Xususiy tadbirkorlik mol-mulki davlat, kooperativ yoki boshqa korxonalarning mulkidan yoki uning bir qismini harid qilishdan yoki ijaradagi mulkini sotib olishdan hamda qonunda nazarda tutilgan boshqa asoslardan vujudga keladi.
Qonun bo`yicha fuqaro yoki yuridik shaxs sotib olishi, foydalanishi va hadya qilishi mumkin bo`lgan har qanday narsa xususiy mulk obyekti bo`lishi mumkin. Xususiy mulk o`zining huquqiy rejimiga ko`ra fuqarolik erkin muomalasidagi xususiy mulk va fuqarolik muomalasida harakati cheklangan xususiy mulkka bo`linadi.
Fuqarolik muomalasida harakati cheklangan mol-mulk obyektlarini erkin ravishda sotish va sotib olish mumkin emas. Bunday obyektlarning fuqarolik muomalasidagi harakati davlatning maxsus vakolatli organlari tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Yer xususiy mulk sifatida o`ziga xos xususiyatlarga ega. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 21 yanvardagi farmoni⁸ga asosan savdo obyektlari joylashgan yer uchastkalari xususiy mulk sifatida sotilishiga ruxsat beriladi. Bunday sotish tanlov yoki kim oshdi savdolari asosida amalga oshiriladi. Turar joy yoki ma`muriy binolar joylashgan yer uchastkalari xususiy mulk qilib sotilmaydi.
Tegishli qonun hujjatlarida fuqarolarning mulki bo`la olmaydigan mol-mulk ko`rsatib o`tilgan. Bunga asosan quyidagilar fuqarolarga tegishli mulk bo`la olmaydi:
–qurol-yarog`, shu jumladan, o`q otar qurol (silliq stvolli ov miltiqlari, sport qurollari, shuningdek mukofotga berilib belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tkazilgan qurollardan tashqari), armiya o`q dorilari va harbiy texnikasi;
–portlovchi moddalar va materiallar, asboblar va qurilmalar;
–giyohvandlik moddalari, psixotrop, zaharli moddalar, qattiq ta`sir etuvchi, zaharlovchi moddalar;
–maxsus ta`qiqlab qo`yilgan boshqa mol-mulklar<sup>9</sup>.
Agar fuqaro ixtiyorida bunday mol-mulk insofli va qonuniy asoslarda paydo bo`lsa (meros tariqasida o`tish va h.k.), u buni o`zidan begonalashtirishi lozim. Agar bunday mol-mulk g`ayriqonuniy va noinsoflik asosida olinsa yoki hosil qilinsa, davlat foydasiga musodara etilishi lozim.
Yuqoridagi obyektlar qonunda belgilangan tartibda va asoslarda yuridik shaxslar mol-mulki tarkibiga kirishi istisno etilmaydi.

1

2

3

4

5

6

7

8

9