O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent avtomobil yo`llar instituti
Download 1.1 Mb. Pdf ko'rish
|
O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi t
- Bu sahifa navigatsiya:
- MA`RUZAGA OID SAVOLLAR
- Ishlatilgan adabiyotlar.
- Porshenli nasoslarning tuzilishi.
- Indikator diagramma
- 5-MA`RUZA. MA`RUZAGA OID MAVZULAR
- MAЪRUZAGA OID TAYaNCh SЎZLAR
- Rotorli nasoslar
- Shesternali nasoslar tuzilishi va xossalari
- Ishlash prinsipi quyidagicha.
- Radial-porshenli nasoslar
4-MA`RUZA. MA`RUZAGA OID MAVZULAR 1.
Iajmiy nasoslar. 2.
Porshenli nasoslarnnng tuzilishi. 3.
Porshenli nasoslarning umumiy parametrlari. 4.
Indikator diagrammasi. 5.
Porshenli nasoslarda tshl?inlanish. MA`RUZAGA OID TAYaNCh SO`ZLAR
Porshenli nasos, oqim sarfi, napor, quvvat, indikator diagrammasi, to`lqinlanish koeffisenti, porshenli nasosda silindrlar soni.
1.
Porshenli nasos nima? 2.
Porshenli nasos turlari? 3.
Sarf nima? 4.
Quvvat nima? 5.
Napor nima? 6.
To`lqinlanish koeffisienti nimani ko`rsatadi? 7.
Indikator diagrammasi nimani ko`rsatadi?
1.
K.Sh.Latipov. "Gidravlika, gidromashinalar va gidroyuritmalar". O`qituvchi 1996 y. 2. T.M.Bashta. S.S.Rudnev. B.B.Nekrasov. "Gidravlika, gidromashini i gidro- provoldi" izd-vo "Mashinostroenie", 1982 g. 3.
A.A.Ug`inchus. "Gidravlika, gidravlicheskie mashini". Xarkovskiy. Gosuni- versitet im.A.M.Gorkogo. 1987g.
4.
A.A.Uchinchus Ye.A.Chuchaeva. Gidravlika g. Leningrad. 1971 g. 5.
Gidravlika asoslari. O`quv-uslubiy qo`llanma. TAYI 1999 y.
Hajmiy nasoslar Hajmiy nasoslar to`g`risida umumiy tushunchalar.
Hajmiy nasoslar suyuqlikning ma'lum bir hajmini ajratib olib, unga kuch ta'sir qi- lish yo`li bilan harakatga keltiriladi. Hajmiy nasoslar ikki katta guruhga bo`linib, ular porshenli va rotorli nasolar deyiladi. Bular ya'ni, bir qancha kichik guruichalarga bo`linadi.
Hajmiy nasoslarning energiyasining nuqtaiy nazardan qaraganimizda, ajratib olin- gan hajmdagi suyuqlikning potensial energiyasini oshirib beradi. Bu potensial ener- giyadan ikki xil usulda foydalanish mumkin: suyuqlikning yuqoriga ko`tarish yoki truba- da oqizish; foydali ish bajarish yoki ikkinchi mexanizmni harakatga keltirish. Birinchi holda suyuqlikda energiya suyuqlikka energiya berayotgan mexanizm nasos sifatida ish- lasa, ikkinchi holda gidrouzatma sifatida ishlaydi
Rasm 8.Porshenli nasosning sxemasi
Rasmda porshenli nasosning sodda sxemasi keltirilgan. Bunda porshen, 3 tarkibi- da shtok 2 bo`lgan krivoship shatun 1yordamida harakat qiladi. Bu nasosda suyuqlikning so`rilishi va xaydashini porshen silindrda ilgarilama - qaytma harakatiga asoslangan. Porshen silindr ichida qaytma (oraga) harakat qilganda uning oldidagi ish – bo`lmasining hajmi-ortib, siyraklanish hosil bo`ladi. Bu siyraklanish ma'lum chegaraga yetganida ish bo`lmasidagi bosim bilan tirgak klapan 7 ochiladi ostidagi xrapovikda bo`lgan bosim orasidagi farq so`rish klapani 4 ni ochadi va suyuqlik so`rish trubasi 6 orqali ish bo`lmasiga kiradi. So`rish jarayoni porshen o`zining eng chekka so`rish chegarasiga yet-
guncha davom etadi. Bunda so`rish trubasidagi siyraklanish so`rish klapani oldiga joy- lashtirilgan vakummetr yordamida o`lchanadi. Ta'minlovchi idishdagi suyuqlik sathidan nasos silindirining eng yuqori sathigacha bo`lgan balandlik so`rish balandligi h c deyiladi. Nasosni ishga tushurganimizda u avval so`rish trubasidagi havoni tortadi va suyuqlik so`rish trubasiga ko`tariladi. Nasos biroz vaqt ishlagandan so`ng so`rish trubasi va silindirdagi havo haydab chiqarilib, suyuqlik silindrni to`ldiradi.
Porshen ilgarilama (oldinga) harakat qilganda ish bo`lmasida bosim ortib, so`rish klapani yopiladi. Bo`lmadagi bosim ortishida davom etib haydashga yetarli bosim P xaydash
ga yetganida haydash klapani ochilib, suyuqlik haydash trubasi 9 ga o`taboshlaydi Suyuqlikning haydash porshen eng chekka haydash chegarasiga yetguncha davom etadi.
Rasmga qarang h xayd silindrdagi yuqori sathi bilan suyuqlik ko`tarilgan eng yuqori sathilarining farqi haydash balandligi deyiladi.
So`rish balandligi bilan iaydash balandligining yig`indisi to`lik statik bosimdan ibo- rat ya'ni H ct =h co`rish
+h haydash
Porshenli nasoslar yuqori bosim kerak bo`lgandagina ishlatiladi. Amalda ko`p hol- larda porshenli nasoslar markazdan qochma nasoslarni siqib chiqaradi. Hajmiy gidrouzat- malar tarkibida ishlayotgan nasoslar asosan porshenli nasoslar turiga kiradi. Porshenli na- soslarning ustunligi foydali ish koeffisenti yuqoriligidir. Porshenli nsoslarning markazdan qochma nasoslarga taqqoslagandagi asosiy kamchiligi ularning kattaligi, qiymatga tushushi , ishlatishning murakkabligidir.
Porshenli nasoslarda xam markazdan qochma nasoslar kabi, energiyaning yo`qoti- lishi mavjud bo`lib, u mexanik va gidrodinamik qarshiliklarni yengishga sarf bo`ladi. Bu- lardan biri hajmiy yo`qotish bo`lib, unga nazariy sarf bilan haqiqiy sarfning teng emasligi sababdir. Oddiy harakatli porshenning nazariy sarfi. 60
SL Q H
Bu yerda S-porshening yuzi L - porshening yo`li n - aylanishlar soni
Porshenning bir marta borib kelishida iajmi V=SL ga teng, lekin SL hajmli su- yuqlikning hammasi haydash trubasiga tushmaydi.
Suyuqlikning bir qismi porshen bilan silindir devori orasidagi tirqish orqali va salnikdagi tig`izlagichning kamchiligi sababli tashkariga siqib ўtadi. Haydash davri boshlaganida so`rish klapanining bir onda yopilmasligi natijasida ham juda oz mikdo- rdagi suyuqlik orqaga kaytishga ulguradi. Xuddi shu narsa iaydash klapanida ham sarf bo`ladi. Natijada haqiqiy sarf nazariy sarfdan farq qiladi. haqiqiy sarfning nazariy sarfga nisbati hajmiy foydali ish koeffisienti deyiladi va haqiqiy sarfning nazariy sarf QH ga nisbati bilan η Q aniqlanadi. 99 , 0 ; 85 , 0 Q назарий хакикий Q Q Q chegarada o`zgaradi. Nasosning suyuqlikni ko`tarish uchun sarflanayotgan energiyasi uning haydash trubasida hosil qilgan bosimi h xay
- bilan belgilanadi. Bu bosim so`rish bosimi
сўр P h nasosdagi va haydash trubasidagi gidravlik qarshiliklarni yengishga sarf bo`lgan bosimlar yigindisi H H +H m orqali quyidagicha aniqlanadi. т Н сўр хай Н Н Р P H
Bu yerda Н Н va Н
m lar ishqalanish va mahaliy qarshiliklarni hisoblash formulalari yordamida aniqlanadi. Nasosning foydali bosimi Н ga trubalardagi gidravlik qarshilik kirmaydi. H c х фой H h р H
Vakummetr va manometrlar ko`rsatuvidan aniqlangan indikator bosim хай сўр u P P H ga teng.
Manometrik bosim Н x =Н m degan tushunchani kiritamiz. U holda nasos uril- masidagi yo`qotishlarni gidravlik FIK ин M r H H va qurilmaning FIK orqali ifodalanadi. Н Н фой к
Nasosning suyuqlikni ko`tarish uchun sarflangan foydali quvvati м ф фой H Q N
ni topsak, u holda indikator FIKni quyidagicha ifodalash mumkin u ф и N N N f ,N in - nisbatidan quyidagi kelib chiqadi. r Q u H м ф и ф и H Q H Q N N
Indikator quvvatning porshenga berilgan uvvat N p M P H N N
Bundan foydalanib, nasosning to`liq foydali ish koeffisientni topish mum- kin. M u о и и ф р ф N N N N N N
Bundan ko`rinib turibdiki, nasosning to`liq FIK hajmiy, gidravlik va mexan- ik FIKlarning kupaytmasiga teng ekan. м Г а
Demak nasos olgan to`liq quvvat qo`yidagi formulalar bilan aniqlanadi. kBT H Q N k o H Q N kBT H Q N M H M H M H 1000
; . 75 ; 102
Nasos ishlab turganida dvigatelning sarflagan quvvati nasos foydalangan quvvat bilan quyidagicha bog`langan bo`ladi:
Bu yerda ά=1,1 1,2 quvvatning zapas koeffisienti η ish - bosharuvchi zvenodagi ishqalanish kuchlarini belgilovchi FIK.
Indikator diagramma ishlab turgan nasos silindriga o`rnatilgan va maxsus indikator deb ataluvchi asbob yordamida chizib oladigan grafikdir.
Porshenli nasosning silindridagi absolyut bosimning porshenining yurishiga yoki ish bo`lmasining hajmining o`zgarishiga bog`liqligini ko`rsatuvchi yopiq chiziqdan iborat grafikka indikator diagramma deyiladi.
Rasmda oddiy bir harakatli porshening taxminiy indikator diagramasi keltirilgan. av-chiziq so`rish holati P c
P c - so`rish bosimi bu holatda atmosfera bosimidan past bo`ladi. Ya'ni so`rish va atmosfera bosimlarining farqi P a - P
c ta'sirida so`rish klapani ochiq holatda tutib turiladi. b nuqta chekka so`rish holatiga to`g`ri keladi. Bu holatdan boshlab, porshen oldinga qarab yura boshlaydi va bosim orta boshlaydi natijada so`rish klapani yopiladi. Porshenning oldinga yurishi davomida (b c - chiziq) bosim ortib borib, haydash bosimiga tenglashadi.
Shu vaqitdan boshlab haydash klapani ochiladi va u butun haydash jarayoni davomida (cd chizig`i) ochiq turadi.
Shu davrda suyuqlik P xay bosim ostida haydash trubasiga kiradi . Porshening eng chekka haydash holati d nuqtaga to`g`ri kelib va haydash jarayoni tugaydi.
Porshen orqaga harakat qila boshlashi bilan silindirdagi bosim kamayib, haydash klapani yopiladi. Bosim pasayib borib (dc chizg`i) P co`r
etganidan so`ng ya'ni so`rish klapani ochilib, so`rish jarayoni boshlanadi.(a va c nuqtalardagi notekisliklar klapanlarn- ing ochilish va yopilishi bir tekisda emasligi)
Indikator diagrammasidagi - abcd yopiq chiziq bilan chegaralangan yuzi porshen- ning bir marta borib kelishida bajarilgan ishni ifodalaydi.
P L P P A xu c x ) ( Bu yerda xu P i ndikator bosim
Porshening suyuqlikka bergan "quvvati indikator quvvati deyiladi va quyidagi formula yordamida - aniqlanadi; c krM SLn P N xu u / 60
Indikator quvvat foydali quvvat bilan quyidagicha bog`langan u ф u N N Bu yerda u - indikator FIK Indikator diagramma yordamida nasosning qay holatda ishlayotganini va na- sosning quvvatini aniqlashga yordam beradi.
MA`RUZAGA OID MAVZULAR 1.
Rotorli nasoslar. 2.
Rotorli nasoslar tasnifi, umumiy xossalari va qo`llanilishi. 3.
Shesternali nasoslar tuzilishi va ishlatilishi. 4.
Radial porshenli nasoslar. 5.
Aksial porshenli nasoslar. 6.
Plastinkali (shiberli) nasoslar.
1. Rotorli nasoslar qaysi guruhga kiradi? 2. Sarf miqdori qaysi formuladan topiladi? 3. NSh - nimani bildiradi? 4. Aksial porshenli nasos sarfini qanday boshqariladi? 5. Rotorli nasoslarning afzalliklari? b. Aylanish sonini qanday boshqariladi?
Rotorli nasos, oqim sarfi, napor, quvvat, NSh, aksial radial plastinka.
1. K.Sh.Latipov. "Gidravlika, gidromashinalar va gidroyuritmalar". O`qituvchi 1996 y. 2. T.M.Bashta. S.S.Rudnev. B.B.Nekrasov. "Gidravlika, gidromashini i gidro- provoldi" izd-vo "Mashinostroenie", 1982 g. 3.
A.A.Ug`inchus. "Gidravlika, gidravlicheskie mashini". Xarkovskiy. Gosuni- versitet im.A.M.Gorkogo. 1987g.
4.
A.A.Uchinchus Ye.A.Chuchaeva. Gidravlika g. Leningrad. 1971 g. 5.
Gidravlika asoslari. O`quv-uslubiy qo`llanma. TAYI 1999 y.
Hajmiy rotorli nasoslar - shesternyali, vintli, plastinkali (shiberli) va porshenli tur- lariga bo`linadi. Hajmiy rotorli nasoslar o`zgaruvchan sarfli, (sarfi boshqariladigan) va o`zgarmas sarfli (sarfi boshqarilmaydigan) bo`lish mumkin .
Rotorli nasoslar har xil bir jinsli suyuqliklarni uzatishda avtanom urilma sifatida, shuningdek, gidroyuritmalar tarkibida suyuqlikning harakatlantiruvchi yoki suyuqlikka kerakli energiya bosim beruvchi nasos holida va harakatlanayotgan suyuqlik orqali o`zi harakat olib energiyasini boshqa mashinalarga urilmalarga uzatuvchi gidrodvigatellar tar- zida ishlatilishi mumkin.
Silindrlari umumiy blokka birlashtirilgan ko`p silindrli nasoslar rotorli – porshenli nasoslar deyiladi. Porshenni harakatga keltirish usuliga arab aylanuvchi va qo`zg`almas blokli-rotorli-porshenli mashinalar mavjud. Silindrlar blok o`qiga nisbatan radial yoki ak- sial joylashishi mumkin. Agar blokda silindrlar radial joylashgan bo`lsa - bu nasoslar radi- al-porshenli deyiladi. Gidromashina blokida silindrlar, aksial joylashgan bo`lsa-aksial por- shenli nasoslar bo`ladi. Ko`pchilik rotorli-porshenli mashinalarning xarakterli tomoni shundaki, ularda so`ruvchi va uzatuvchi klaponlari yo`q. Bu xususiyat nasoslardan aylan- ishlar sonining yuqori qiymatlarida foydalanish imkoniyatini beradi.
Rotorli-porshenli mashinalarda krivoship-shatun mexanizm yo`k. Bu nasoslar gidrouzatmalarda, moy uzatishda ichki yonuv dvigatellarida yoqilg`i surkov moyi, stanok keskichlarda sovituvchi suyuqlik uzatishda ishlatiladi. Bu nasoslarning tuzilishi ishlatilishi haqida kengrok keyinroq, to`xtab o`tamiz.
Oddiy shesternali nasoslarning asosiy ish detallari ikkita bir xil shesternadan iborat (rasmga qarang). Ular o`zaro ilashgan va korpus ichiga joylashtirilgandir. Yetaklovchi shesternali va etaklanuvchi shesternadan iborat. Yetaklovchi-shesterna-harakatni dvigateldan oladi. Nasosda ikkita qopqoq bo`lib ularda yetaklovchi va yetaklanuvchi vali- klar, podshipnik va salniklar bilan ta'minlangan. Nasosda ikkita teshik bo`lib, biri so`rishga ikkinchisi haydashga mo`ljallangan. Haydashga mo`ljallangan teshikcha teskari tomonda (tishlar birikayotgan tomonda) bo`ladi. So`rish teshigi esa shesternya tishchalari o`zaro ajralayotgan tomonda bo`ladi.
Rasm 10. Shesternali nasos.
Shesternalar aylanayotganda tishlar so`rish bo`shlig`i (c) da bir-biridan uzoq- lashadi. Natijada tishlar orasidagi chuqurchalarda suyuqlik katta tezlikda olib ketilishi sab- abli so`rish bo`shlig`ida siyraklanish ro`y beradi va so`rish teshigi ichiga suyuqlik keladi. Tishlar o`zaro birikkan paytida haydash bo`shlig`i (X) siqib chiqariladi, natijada haydash bo`shlig`ida bosim ortib, suyuqlik tarmoqga uzatiladi.
Shesternali nasoslar hosil qilgan bosimga qarab past (10 kg/sm 2 ) o`rtacha (30 kg/sm 2
2 ) bosimi bo`ladi.
Past bosimli nasoslar mashinalarning sovitish moylash sistemalarida o`llaniladi. O`rtacha bosimlari kuch organlariga harakatni tez uzatish kerak bo`ladigan stanoklarning gidrouzatmalarida (Maslan: parmalash, jilvirlash stanoklarida) ishlatiladi. Yuqori bosimli nasoslar stanoklarning ichki organiga katta kuch uzatish lozim bo`lgan gidrouzatmalarda o`llaniladi.
Plastinkali nasoslar moy va boshqa suyuqliklarni uzatishda ishlatiladi. Plastinkali nasoslardan benzonasos sifatida, metal kesuvchi stanoklarda, aviasiyada ham foydalani- ladi.
Radial-porshenli nasoslar
Silindrlari umumiy blokka birlashtirilgan ko`p silindrli nasoslar rotorli-porshenli nasoslar degan edik. Porshenni harakatga keltirish usuliga qarab aylanuvchi va ko`zg`almas blokli-rotorli-porshenli mashinalar mavjud. Agar silindrlar blok o`qiga nis- batan radial joylashgan bo`lsa, radial porshenli agar aksial joylashgan bo`lsa, aksial-por- shenli deb yuritiladi.
Radial-porshenli nasos rotor 2, doiraviy yunaltirgich 4, stator 1 va porshenchalar 3 dan iborat. Rotor ko`zg`almas o`k 5 atrofida aylanadi. Porshenchalar ilgarilanma qaytam harakat qilib, o`z silindrlaridan chiqib prujina yordamida yunaltiruvchi 4-ga tomon qattiq itariladi. Teshik 6-dan suyuqlik bilan to`ldiriladi, silindrning ish hajmi kichraygan paytda teshikdan suyuqlik haydab chiqariladi.
Radial-porshenli nasoslarda ish xajmi lZ d q 2 4 2 Bu yerda 4 2
- porshenning yuzi 2l - porshenning yo`li(l – ekss`entrisitet, Z-por- shenlar soni)/ So`rish 9 . 0 7 . 0 60 4 2 2 x n Z D l Q x
Radial-porshenli nasoslar 200 at.dan 1000 at.gacha bosim hosil qila oladi.
Bu nasos gidrouzatmalarda, ichki dvigatellarga yoqilg`i, surkab moyi, suyuqlik uzatishda ishlatiladi. Download 1.1 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling